Cmentarz żydowski w Zalewie jest oddalony około 650 m na północny zachód od Rynku, znajduje się pomiędzy posesją przy ul. Sienkiewicza 20 a rzeką Zalewką i zajmuje działkę na planie zbliżonym do prostokąta o powierzchni 0,17 ha.
Cmentarz został założony na gruncie zakupionym w 1829 r. przez Josifa Saula Rosenbacha - kupca, od 1850 r. radnego Zalewa. Przypuszczalnie do końca lat 30. XX w. na cmentarzu pochowano około 100 osób.
Obiekt uległ dewastacji. Po 1945 r. część terenu zagospodarowano, pozostała część pozostawała zaniedbana i porośnięta niepielęgnowaną roślinnością. 31 stycznia 1972 r. Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Zalewie przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza.
9 stycznia 1992 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych. W 2004 r. Stowarzyszenie Społeczne "Nasza Więź" dzięki funduszom pozyskanym z Fundacji Wspomagania Wsi i Fundacji im. Stefana Batorego uporządkowało i ogrodziło fragment terenu. Od kilku lat cmentarzem opiekuje się Towarzystwo Miłośników Ziemi Zalewskiej. W 2019 r. została wykonana inwentaryzacja nagrobków.
Obecnie na cmentarzu znajduje się około 40 nagrobków w różnym stanie zachowania, łącznie z obmurowaniami grobów, w tym 21 nagrobków z czytelnymi danymi zmarłych. Fragment cmentarza o powierzchni około 0,04 ha jest ogrodzony metalową siatką, ze stale otwartą furtką. Ogrodzony teren porasta trawa, w południowo-zachodnim narożniku rośnie jesion. Skrajne, nieogrodzone części cmentarza są użytkowane gospodarczo.
Właścicielem cmentarza jest Gmina Zalewo. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego, nie posiada wpisów w gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków.
Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło
Pastuszka S., Hebrajskie inskrypcje nagrobne cmentarza żydowskiego w Zalewie. Przyczynek do inwentaryzacji, "Zapiski Zalewskie" 2019, nr 46.
Szczepański F., Zalewo (niem. Saalfeld i. Ostpreussen) [online] http://cmentarze-zydowskie.pl/zalewo_historia_zydow.htm [dostęp: 01.11.2021].
Dane osobowe odczytane z nagrobków na cmentarzu żydowskim Zalewie. Oprac. Krzysztof Bielawski, 2019 r. |
Imię |
Imię hebrajskie |
Imię ojca |
Nazwisko |
Data urodzenia |
Data śmierci |
Informacje dodatkowe |
Plik ze zdjęciem |
Name |
Hebrew name |
Father's name |
Surname |
Date of birth |
Date of death |
Additional information |
Photo file |
Szloma |
|
Zanwel |
|
|
01.02.1863 |
|
518 |
Zacharias |
|
|
Knopp |
|
|
. Nazwisko na tablicy ufundowanej w 2015 r. przez Siegfrieda Knopa ze Stanów Zjednoczonych. |
530 |
Emma |
|
|
Knopp |
|
|
530 |
Clara |
|
|
Knopp Adler |
|
|
530 |
Siegfried |
|
|
Adler |
|
|
530 |
Uri |
|
|
Adler |
|
|
530 |
Arthur |
|
|
Knopp |
|
|
530 |
|
|
|
|
27.10.1827 |
14.12.1894 |
Nagrobek podwójny (prawdopodobnie małżeństwa), destrukt. |
537 |
|
|
|
|
|
03.07.1894 |
Nagrobek podwójny (prawdopodobnie małżeństwa), destrukt. |
537 |
Therese |
|
|
Seeliger |
11.06.18[...] |
23.[...] |
Nazwisko panieńskie: Jontofsohn |
543 |
|
|
|
|
10.05.1829 |
15.02.1900 |
|
547 |
|
|
|
|
|
|
|
554 |
|
Chana |
Jechezkiel Cwi ha-Kohen |
Sielbermann |
|
20.02.1913 |
Żyła 86 lat. Mąż: Elijahu |
556 |
Rosa |
Rojza Hena |
Szlomo Zalman ha-Lewi |
Pesse |
|
23.11.1885 |
Nazwisko panieńskie: Moses |
561 |
Moses |
|
Jechiel |
Josephsohn |
12.01.1818 |
26.06.1896 |
|
568 |
Emma |
Ester |
Mosze |
Josephsohn |
15.01.1856 |
01.08.1883 |
Zmarła w Królewcu (niem. Königsberg). |
579 |
Hulda |
Hinda |
Mosze |
Kamnitzer |
26.11.1851 |
22.08.1884 |
Nazwisko panieńskie: Josephsohn |
593 |
Joseph Bär |
|
|
Fuerst |
23.12.1812 |
23.01.1880 |
Kupiec |
613 |
|
|
|
Laserstein |
|
|
|
617 |
Hirsch Laser |
|
|
Hamerstein |
1792 |
15.11.1871 |
|
610 |
Gustaw |
Gerszon |
Mosze Josef |
Fuerst |
17.04.1854 |
16.09.1895 |
|
624 |
Rebecka |
Sara Riwka |
Szalom |
Fürst |
|
|
|
635 |
Jacob |
Jakow Szlomo |
|
Behrend |
24.01.1815 |
17.12.1866 |
|
646 |
Louis |
Jehuda |
Noe |
Hirschfeld |
|
06.03.1868 |
|
658 |
Salomon |
Szloma |
Aron Aharon (?) |
Hamerstein |
|
12.03.1864 |
|
671 |
Lachman |
Nachman |
Aharon |
Jacoby |
18.11.1814 |
20.12.1860 |
|
681 |
Julie |
Nella |
Mosze |
Jacoby |
26.04.1818 |
20.01.1910 |
Nazwisko panieńskie: Holz |
698 |
Minna |
Miriam Mindel |
Mosze Icchak |
Fürst |
26.02.1823 |
22.05.1854 |
Nazwisko panieńskie: Rosenbaum. Mąż: Josef |
718 |
Joseph Sauel |
Josef |
Szaul |
Rosenbach |
|
02.02.1850 |
Żył 70 lat i 51 tygodni. |
740 |
Hinda |
|
Aharon |
|
|
14.02.1901 |
Żyła rok i dziewięć miesięcy. Nagrobek odnaleziony w 2019 roku. |
799 |