| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |
| CZYŻEW |
W Czyżewie powstały dwa cmentarze żydowskie. Pierwszy z nich założono nie później niż w 1713 r., na działce na nieregularnym planie, od północy graniczącej z ul. Bóżniczną (obecną ul. Polną), od zachodu południowym krańcem przylegającej do ul. Nurskiej. W jego sąsiedztwie znajdowały się synagoga i mykwa. Cmentarz był używany prawdopodobnie do pierwszych dekad XIX w. Po 1945 r. działka została podzielona między prywatnych właścicieli, zajęta pod zabudowę jednorodzinną oraz drogę. Wszystkie naziemne elementy cmentarza uległy zniszczeniu, a podczas prac budowlanych i użytkowania prywatnych posesji doszło destrukcji części pochówków. Obecnie granice cmentarza są nieczytelne, brak współczesnych form oznaczenia i upamiętnienia. W XIX w. Żydzi w Czyżewie utworzyli drugi cmentarz, położony w południowo-wschodniej części miasta, przy obecnych ulicach Cichej i Spokojnej. Cmentarz zajmował działkę na planie zbliżonym do prostokąta. Na podstawie akt metrykalnych można zakładać, że do 1939 r. na cmentarzu pochowano ciała nie mniej niż 2 tysięcy osób. Przypuszczalnie ostatnie pogrzeby odbyły się w maju 1945 r., w następstwie zamordowania w Czyżewie - według różnych źródeł - od 6 do 9 Żydów. |
 |
Fragment planu Czyżewa-Osady z 1895 roku z zaznaczeniem cmentarzy żydowskich, synagogi i mykwy |
Prawdopodobnie podczas II wojny światowej rozpoczął się proces dewastacji cmentarza, który kontynuowano w kolejnych dekadach. Obiekt uległ daleko posuniętej destrukcji. Skrajne części cmentarza zostały zajęte przez prywatne posesje i drogę, cmentarz został zalesiony. Jego teren był zaśmiecany, użytkowany jako miejsce libacji. W wyniku zniszczeń zachowały się dwa destrukty nagrobków oraz fragment muru. Do 2024 r. teren był zaśmiecony i porośnięty niepielęgnowaną roślinnością. W 2012 r. w wyniku restytucji mienia przedwojennych gmin żydowskich część cmentarza - z wyłączeniem działek zajętych przez prywatnych użytkowników oraz przez ulicę Spokojną - stała się własnością Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, który na podstawie aktu darowizny przekazał ją Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W 2024 r. Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego we współpracy z Susan Littman, Narodowym Instytutem Dziedzictwa, władzami miasta i Gminnym Ośrodkiem Kultury w Czyżewie, uporządkowała cmentarz. Na jego skraju odsłonięto głaz z tablicą informacyjną. Upamiętnienie odbyło się w ramach programu "Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej", realizowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Cmentarz jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków. Tekst: Krzysztof Bielawski |
| Poszukujemy wszelkich informacji o tych cmentarzach: historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecję. |
 |
| Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |