| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |
| ŻYRARDÓW | Dział o cmentarzu w Żyrardowie powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society |
||
Cmentarz żydowski w Żyrardowie znajduje się przy ul. Mireckiego 3 i zajmuje działkę o numerze geodezyjnym 143801 1.0004.4365, na planie trapezu, o powierzchni 8724 m kw. Cmentarz został założony po 1874 r., w okresie tworzenia miejscowego dozoru bóżniczego. Wcześniej Żydzi z Żyrardowa chowali swoich zmarłych w Wiskitkach. Działkę na cmentarz przekazał hrabia Feliks Sobański. Przy wejściu na cmentarz, w jego północno-zachodnim narożniku, wzniesiono dom przedpogrzebowy - parterowy budynek na planie litery L, murowany z czerwonej cegły. W 1930 r. toczył się proces sądowy zatrudnionego na cmentarzu grabarza Jana Dudzińskiego, który według magazynu "Światowid" (nr 15 z 1930 r.) "przez dłuższy okres czasu uprawiał straszliwy proceder rozkopywania grobów i grabienia z trumien bielizny, w którą owinięte były zwłoki zmarłych. [...] Zwyrodniały zbrodniarz miał się również dopuszczać profanacji zwłok pogrzebanych na cmentarzu kobiet". |
|||
 |
|||
Rodzina przy grobie Fridy Lei Grojnej, córki Mosze Zewa, żony Symchy, na cmentarzu żydowskim w Żyrardowie |
|||
Podczas II wojny światowej Niemcy częściowo zniszczyli cmentarz. Elżbieta Hulka-Laskowska w książce Żyrardowscy Żydzi w mojej pamięci tak opisała dewastację cmentarza : "Po wkroczeniu do Żyrardowa, Niemcy pewną część taborów rozlokowali na dziedzińcu starej szkoły - dziś Szkoły Muzycznej. Wjazd tam był dla ciężkiego sprzętu niewygodny. Przywieźli parę furmanek płyt nagrobnych z "kirkuta" i wyłożyli ten wjazd. Jeszcze w paru innych miejscach miasta wyrównali jezdnie tymi właśnie płytami. Były to płyty z piaskowca i wyryte na nich napisy hebrajskie starły się szybko pod kołami taborów i butami żołnierzy " . Cmentarz stał się miejscem egzekucji. Niemcy rozstrzeliwali na nim osoby ukrywające się na terenie Żyrardowa oraz w okolicznych miejscowościach. W doraźnych egzekucjach zginęli m.in. : Brak szczegółowych informacji o losach cmentarza w okresie powojennym. Można przypuszczać, że - podobnie jak inne cmentarze żydowskie w Polsce - obiekt ulegał stopniowej dewastacji. Niewykluczone, że po 1945 r. podstawowe prace porządkowe prowadził miejscowy Komitet Żydowski. |
|||
 |
 |
 |
 |
| Cmentarz w Żyrardowie w latach 60-tych lub pierwszej połowie lat 70-tych. Fot. Adam Obałek. | |||
W 1962 r. cmentarz odwiedził pochodzący z Żyrardowa Samuel Meppen razem z żoną Edith. Z jego inicjatywy ziomkostwo żyrardowskich Żydów na emigracji postanowiło uporządkować i odnowić cmentarz. W 1967 r. dzięki finansowemu wsparciu darczyńców ze Stanów Zjednoczonych, Izraela, Francji, Wlk. Brytanii i Argentyny, zostały wykonane prace rewaloryzacyjne, m.in. ogrodzenie cmentarza, ustawienie nagrobków. Wzniesiono również pomnik poświęcony ofiarom Zagłady. Zwieńczeniem prac miała być ceremonia, na którą z różnych krajów świata przybyli darczyńcy. Służby porządkowe nie wpuściły ich na teren cmentarza. Do dziś w obrębie cmentarza przetrwało około 150 nagrobków. Ponieważ rzędowy układ pochówków jest widoczny tylko częściowo, można zakładać, że zachowane macewy stanowią jedynie niewielki procent przedwojennego stanu. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Chanę Sarę córkę Mosze, zmarłą 13 kwietnia 1883 r., najmłodszy - Józefa Cwi syna Awrahama Meppena, nadwornego krawca Korpusu Oficerskiego w Sankt Petersburgu, a następnie właściciela znanego zakładu krawieckiego w Żyrardowie, zmarłego 6 czerwca 1938 roku. Macewy prezentują stosunkowo wysoki poziom sztuki kamieniarskiej. Zapewne wykonywane były przez ten sam zakład kamieniarski. Nagrobki o podobnej stylistyce można odnaleźć na cmentarzu żydowskim w nieodległych Skierniewicach. W kartotece cmentarza w Żydowskim Instytucie Historycznym znajduje się poniższy opis, sporządzony przez Pawła Fijałkowskiego: "Niemal wszystkie nagrobki to pionowe płyty z szarego piaskowca, zwieńczone półkolem, niekiedy z dwoma wycinkami koła po bokach, przypominającymi naszczytniki. Zdarzają się także płyty prostokątne lub zwieńczone trójkątem. Dekoracja nagrobków ma charakter płaskich rytów. Napisy flankują pilastry, często zredukowane do symbolizujących bazę i kapitel plecionek. Inskrypcyjną część płyty oddziela od górnej - przeznaczonej na kompozycję symboliczną - pasmo plecionki geometrycznej, złożonej z nakładających się rombów. Kompozycje symboliczne składają się z najpopularniejszych symboli: świeczników, szaf z książkami, puszek ofiarnych, lwów". Oprócz opisanych wyżej tradycyjnych macew, na cmentarzu można znaleźć też nagrobki o innych formach. Do takich należą wykonane z czarnego granitu obeliski miejscowych przemysłowców Beniamina i Salomona Oksnerów czy nagrobek w formie złamanego drzewa - symbolu przerwanego życia, z częściową zniszczoną tablicą epitafijną. Na grobie "zmarłej w kwiecie lat" Teresy Oxnerównej, ustawiono pomnik ze zespolonych z sobą ułomków skalnych, wykonany w zakładzie Borensteina w Warszawie. Zwraca uwagę pomnik z czerwonego piaskowca, z wyrytą ręką trzymającą młot, ustawiony na grobie Eliego Lubczyńskiego i Mendla Mejmana, zabitych w czasie demonstracji robotników w 1906 roku. Zachowały się także pojedyncze nagrobki z polnych kamieni granitowych (m. in. Fejgi córki Chaima) oraz tumby, czyli betonowe półwalce, ustawiane poziomo za macewą. W zdecydowanej większości epitafia ryto w języku hebrajskim. Jedynie na niektórych nagrobkach - między innymi na pomniku uprzednio wzmiankowanej Teresy Oxner - pojawiają się inskrypcje w języku polskim. Długotrwałe oddziaływanie czynników atmosferycznych w połączeniu z brakiem bieżącej konserwacji całkowicie zniszczyły oryginalne polichromie, jakimi niegdyś zdobiono żydowskie nagrobki. Na cmentarzu znajduje się pomnik ku czci ofiar Zagłady, wykonany w formie wysokiego obelisku, zwieńczonego płomieniem znicza. U jego podstawy umieszczono tablicę z napisem: "Cześć pamięci męczenników Żyrardowa, zamordowanych przez hitlerowskich ludobójców" . Z drugiej strony wyryto napis: "Pamięci Samuela Meppena (1894 - 1975), jego niestrudzone wysiłki pomogły odbudować ten cmentarz". Cmentarz jest ogrodzony metalową siatką i uporządkowany. Wejście jest możliwe przez podwórko rodziny, mieszkającej w dawnym domu przedpogrzebowym. Spis zachowanych macew jest dostępny na stronie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich. Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej, w kwaterze 47 znajduje się ohel cadyków mszczonowskich, w którym pochowano zmarłego w 1942 roku Jakuba Dawida z Żyrardowa, wnuka założyciela dynastii chasydzkiej we Mszczonowie Jakuba Dawida, syna Menachema Mendla ze Mszczonowa (kliknij tu, by zobaczyć zdjęcie jego grobu). tekst & zdjęcia: K. Bielawski |
|||
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecję. |
|||
 |
|||
| Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|||
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |