W czasie drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Część macew na rozkaz Niemców wykorzystano do prac budowlanych na terenie miasta. Cmentarz stał się miejscem egzekucji żychlińskich Żydów - rozstrzelano na nim m.in. grupę osób w czasie likwidacji getta oraz pozostawionych do jesieni 1942 r. robotników przymusowych.
Po 1945 r. cmentarz stopniowo niszczał. 25 września 1965 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Żychlinie przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza o powierzchni 1,33 ha. Zarządzenie w tej sprawie Minister Gospodarki Komunalnej podpisał 22 marca 1966 roku. W 1966 r. Szyja Hamburg, były mieszkaniec Żychlina, w liście do Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego pisał: "Sąsiad tego cmentarza urządził sobie tam pastwisko bydła (....), usiłował uprawiać kawałek cmentarza dla sadzenia kartofli, w tym miejscu, gdzie spoczywają Żydzi pomordowani". Po interwencji ZRWM Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kutnie zażądało od władz Żychlina rozwiązania umowy dzierżawy cmentarza oraz ustawienia tablic informacyjnych z zakazem wypasu zwierząt i kopania rowów.
W 1992 r. dzięki staraniom Mosze Zyslendera na zbiorowym grobie ofiar Zagłady ustawiono pomnik z napisem: "Pamięci naszych braci pochowanych na tym cmentarzu przez setki lat, jak również zamordowanych przez hitlerowskich zbrodniarzy w Chełmnie 1942. Niech Bóg pomści ich krew". W południowej części cmentarza wzniesiono cztery pomniki, do których przymocowano fragmenty odzyskanych nagrobków.
Kilka lat temu z inicjatywy Izraela Meira Gabaja z organizacji Ohele Cadyków ustawiono nagrobek tablicowo-skrzyniowy, upamiętniający cadyka Szmuela Abę z Żychlina, syna Zeliga, potomka Fiszela ze Strykowa, zmarłego 14 września 1879 r. (26 elul 5639 r.).
Cmentarz otacza ogrodzenie z metalowej siatki, z żelazną bramą. Wejście nie jest zamknięte. Teren porasta gęsta roślinność kolczasta (m.in. tarnina), w znacznym stopniu uniemożliwiająca poruszanie się po cmentarzu. W sąsiedztwie pomników stwierdzono zaśmiecenie.
Wskazane byłoby: oznakowanie drogi do cmentarza, przeprowadzanie cyklicznych prac porządkowych (przede wszystkim wycinka zakrzewienia), konserwacja bramy oraz podjęcie starań na rzecz odzyskania wywiezionych nagrobków.
Dane osobowe z zachowanych nagrobków na cmentarzu żydowskim w Żychlinie
Oprac. Krzysztof Bielawski, 18.04.2019. |
Imię hebrajskie |
Imię ojca |
Nazwisko |
Data zgonu |
Informacje dodatkowe |
Numer zdjęcia |
Hebrew name |
Father's name |
Surname |
Date of death |
Additional info |
Photo file |
Izrael Icchak |
Szlomo Pinchas |
|
04.11.1915 |
|
5309 |
Miriam Rywka |
Mosze Icchak |
|
|
Ojciec kohen |
5310 |
Mordechaj |
Awraham |
Grajder |
31.12.1916 |
Data dzienna niepewna. Prawdopodobnie Mordka Grajder, syn Abrama, urodzony 16.02.1836. |
5311 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5312 |
Awraham Meir |
Dawid |
Bahl (?) |
31.08.1869 |
|
5313 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5314 |
Aharon |
Jechiel |
Mal (?) |
14.10.1928 |
|
5339 |
Cwi Hirsz |
Szraga Fajwel |
|
03.04.1901 |
Zmarł w erew Pesach. Data roczna niepewna |
5344 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
Kobieta |
5350 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
Mężczyzna |
5352 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5454 |
Hinda Fradel |
|
N[...]? |
|
|
5356 |
|
Szmuel |
|
5672 (23.09.1911 - 11.09.1912) |
|
5357 |
Fejga |
Jehoszua |
|
21.01.1830 |
|
5362 |
Rywka Ne[...] |
|
|
|
|
5372 |
|
|
|
|
Mąż: Jakow Josef, zmarła 8 aw |
5375 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5378 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
Mężczyzna |
5380 |
Chana Fradel |
Szmuel |
|
29.10.1910 |
|
5384 |
Mosze (?) |
|
|
|
|
5387 |
Sara Hinka |
Chaim Cwi |
|
|
Mąż Mosze (?) |
5392 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5397 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5398 |
|
|
|
5666 (30.09.1905 - 19.09.1906) |
|
5399 |
Bajla |
|
|
|
|
5409 |
Szlomo Zelman |
Aba |
|
02.09.1916 |
|
5412 |
Awraham |
Elie[zer] |
|
5 szwat [...] |
|
5421 |
Szmuel (?) |
|
|
28.01.1909 |
|
5422 |
Fradel |
Jakow Dow |
Atklejn (?) |
23.08.1914 |
Mąż Awraham |
5424 |
|
Awraham |
[...]agowski |
5694 (21.09.1933 - 09.09.1934) |
|
5427 |
Awraham M[..] |
|
|
|
|
5429 |
Natan Dawid |
|
Helmer |
|
Prawdopodobnie Nusyn Dawid Helmer, syn Abrama, urodzony 14.04.1865. |
5433 |
Liba Rojza |
|
Jastrzębska |
|
|
5435 |
Fragment nagrobka, bez danych osobowych |
|
5438 |
|
|
|
5693 (01.10.1932 - 20.09.1933) |
|
5439 |
Mordechaj |
Lejbusz |
Lemberg |
5691 (23.09.1930 - 11.09.1931) |
|
5444 |
Josef |
Elie[zer] (?) |
|
|
|
5444 |
M[...] |
|
|
21 m[..] |
Kobieta |
5453 |
Mordechaj |
|
[...]owski |
|
|
5457 |
Aharon |
|
Borensztejn |
|
|
5461 |
Rywka |
Chaim |
|
|
Zmarła w podeszłym wieku |
5463 |
Szmuel Aba |
Zelig |
|
14.09.1879 |
Cadyk, potomek cadyka Fiszela ze Strykowa |
5294 |
Menachem Mendel |
Mosze |
|
24.12.1859 |
Data zgonu niepewna |
1546 |
Mordechaj |
Menachem |
|
08.02.1932 - 08.03.1932 |
Zmarł w miesiącu adar I |
1551 |
[...]sza |
Bunem (?) |
[...]otowska |
|
|
1551 |
Jehuda (?) |
Rozenberg |
|
|
|
1552 |
|
|
|
|
|
tekst: K. Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/38, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu
ich na inny cel w województwie łódzkim.
Kawski T., Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942,
Toruń 2007.
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966
(wybór materiałów), Kraków 2006.