Cmentarz żydowski w Zwoleniu znajduje się we wschodniej części miasta, przy ul. F. Chopina. Według wskazań serwisu Geoportal.gov.pl, cmentarz zajmuje działkę na planie trapezu, o powierzchni 20 590 m kw.

Jest to jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich w Polsce. Jak podaje Adam Penkalla w książce Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, cmentarz w tym miejscu istniał zapewne już w 1591 r., kiedy Żydzi uzyskali przywilej na budowę synagogi. Pierwsza znana wzmianka o nekropolii pochodzi z 1661 r. W lustracji województwa wymieniono wtedy "kierchut, z którego podatków żadnych [Żydzi] nie płacą". "Kierkow" w Zwoleniu wzmiankowany jest także w przywileju wydanym przez króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1671 r.

Wiadomo, że w XIX w. cmentarz był ogrodzony drewnianym płotem, w jego obrębie znajdował się drewniany dom przedpogrzebowy oraz kilka drewnianych oheli. Cmentarz został zdewastowany przez żołnierzy rosyjskich podczas powstania listopadowego.

W latach drugiej wojny światowej cmentarz stał się miejscem egzekucji i pochówku ofiar Zagłady. Na jego terenie pochowano między innymi około 100 (według innych źródeł - około 200) ciał osób zamordowanych w trakcie akcji deportacyjnej w dn. 29 września 1942 r. Obiekt uległ dewastacji - na polecenie Niemców część nagrobków wyrwano i wykorzystano do utwardzenia drogi do Puław.

Po 1945 r. na cmentarzu pozostała pewna liczba macew. Były one stopniowo rozkradane. 23 czerwca 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej - w następstwie uchwały Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zwoleniu z 19 października 1962 r. - podpisał zarządzenie o zamknięciu i przedterminowej likwidacji cmentarza. Jako powód podano rozbudowę miasta. W 1975 r. (według innych źródeł - w 1964 r.) Zwoleń brał udział w telewizyjnym programie "Turniej miast". Władze przygotowując miasto do przyjazdu ekipy telewizyjnej, postanowiły przekształcić opuszczony cmentarz w park. Wytyczono alejki, ustawiono ławki, betonowe gazony i latarnie. Ostatnie zachowane macewy usunięto i zakopano. Po latach park popadł w zapomnienie. Obecnie teren cmentarza porasta dzika roślinność.

W 2005 r. Muzeum Regionalne w Zwoleniu posiadało w swoich zbiorach nagrobki Sorki córki Icchaka, zm. w 5676 r. (1915 r.) i Ester Malki córki Calela, zm. w 5656 r. (1895 r.). W ostatnim czasie jeden z miejscowych społeczników zabezpieczył dwie macewy, stojące niegdyś na grobach Liby Szejndel córki Izralea, zm. 7 elul 5675 r. (17 sierpnia 1915 r.) oraz Szmuela Dowa syna Josefa, zm. 2 nisan 5683 r. (19 marca 1923 r.). W lipcu 2014 r. dwa inne niewielkie fragmenty macew trafiły do zbiorów organizacji "From the Depths".

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej znajduje się ohel, w którym pochowany jest wywodzący się ze zwoleńskiej dynastii chasydzkiej Chaim Beniamin syn Szmuela Elijahu Tauba, zm. 28 kislew 5691 r. (18 grudnia 1930 r.).

tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Bibliografia:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/33, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie kieleckim.
Kraemer J., Zwoleń, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim. Radom 1992.
Horn M., Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce (1697-1795) tom 2,
Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1984