Cmentarz żydowski w Ziębicach znajduje się na niewielkim wzniesieniu, w pobliżu zbiegu ul. Władysława Łokietka i ul. Piaskowej, pomiędzy zabudowaniami jednorodzinnymi. Nekropolia zajmuje działkę na planie prostokąta, o powierzchni 1894 m kw oraz przybliżonych wymiarach 55 x 38 m.

Grunt na cmentarz został zakupiony 1 lipca 1814 r., w związku z wydanym rozporządzeniem króla Fryderyka Wilhelma II, zmuszającym społeczności żydowskie korzystające z cmentarzy oddalonych o więcej niż 1 milę do zorganizowania własnych miejsc pochówków. Decyzja ta miała ograniczyć przewożenie zwłok na duże odległości i tym samym ograniczenie ryzyka rozsiewania epidemii. Jak podają M. Borkowski, A. Kirmiel, T. Włodarczyk w książce Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, pogrzeby na cmentarzu w Ziębicach były dokonywane już od końca XVIII w., W późniejszych latach okazało się, że sprzedawca działki przeznaczonej na cmentarz nie był jej prawnym właścicielem. W związku z tym, w 1829 r. gmina żydowska w Ziębicach musiała raz jeszcze zapłacić za uprzednio kupiony teren.

Z czasem cmentarz został otoczony ceglanym murem. Wejście na jego teren wiodło przez murowany dom przedpogrzebowy, wzniesiony w stylu neorenesansu, z fasadą zwieńczoną portalem wspartym na 4 pilastrach. Budynek zbudowano po 1854 r. z fundacji potomków kupca Salomona Sachsa.

Można przypuszczać, że obiekt uległ częściowej dewastacji po dojściu nazistów do władzy w 1933 r. W 1943 r. administracja III Rzeszy doprowadziła do wymuszonej sprzedaży cmentarza.

Po zakończeniu działań wojennych cmentarz był wykorzystywany przez żydowskich repatriantów, którzy przybyli do Ziębic ze wschodnich ziem Polski i ukonstytuowali w mieście Komitet Żydowski oraz Kongregację Wyznania Mojżeszowego.

Na przestrzeni XX w. obiekt uległ dewastacji. Do dziś przetrwało - według niezweryfikowanych danych - nie mniej niż 130 nagrobków. Według inwentaryzacji cmentarza, przeprowadzonej w 1988 r. przez K. Myślińskiego z Państwowej Służby Ochrony Zabytków, najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Jakuba syna Nataniela Sachsa, zmarłego w dn. 13 stycznia 1814 r. (a więc przed oficjalną datą zakupu cmentarza), z kolei uprzednio wzmiankowani autorzy książki Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska podają, że najstarsza zachowana macewa stoi na grobie Abrahama Langendorfa, zmarłego w 1782 r. Na cmentarzu znajdują się także groby osób zmarłych w latach PRL, między innymi: Rojzel córki Józefa (zm. w 1956 r.), Chaji Sury Kranc (zm. w 1957 r.), Juliusza Diwera (zm. w 1971 r.) oraz [Iz]raela [S]egala (zm. w 1976 r.).

Zachowane nagrobki to w większości typowe macewy, w formie pionowych płyt z piaskowca, zamkniętych łukiem półkolistym nadwieszonym lub trójkątem. Na cmentarzu można odnaleźć także obeliski oraz nagrobek w formie portalu, w którego trójkątnym zwieńczeniu znajduje się płaskorzeźba z symbolem dłoni w geście błogosławienia. Nagrobki powojenne wykonywano najczęściej z betonu i lastrico, z marmurową tablicą epitafijną.

Znacznemu zniszczeniu uległ także ceglany mur oraz dom przedpogrzebowy, będący w stanie kompletnej ruiny. W jego wnętrzu jeszcze kilka lat temu znajdowała się żelazna, ozdobna tablica z napisem: "Ein Geschenk der Kinder des Seit 1854. Auf diesen Friedhof ruhenden Kaufmann Salomon Sachs".

Pomimo prowadzonych w ostatnich latach podstawowych prac porządkowych (m. in. przez uczniów Gimnazjum Publicznego im. M. Kopernika w Ziębicach), stan cmentarza jest bardzo zły. Wiele nagrobków jest przewróconych lub rozbitych, zalesiony teren porastają wysokie trawy i krzewy. Pożądana byłaby kompleksowa restauracja nekropolii oraz wykonanie spisu zachowanych nagrobków.

Dojście do cmentarza jest możliwe między zabudowaniami od strony ul. Władysława Łokietka.

tekst: K. Bielawski
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu
Bibliografia:
M. Borkowski, A. Kirmiel, T. Włodarczyk, Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, Warszawa 2008
M . Wodziński, Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII-XVIII wieku, Wrocław 1996