W XIX wieku Stefan Prawdzic-Złotnicki postanowił, korzystając z dobrej koniunktury na tego typu przedsięwzięcia, założyć miasto na które przeznaczył tereny obecnej Zduńskiej Woli. W 1825 roku uzyskał on na to przywilej cesarski Aleksandra I, którego art. 5 dotyczył w całości ludności żydowskiej. Wspomniany przywilej wyznaczał ściśle teren zamieszkiwania Żydów, to jest dawną ulicę Stefana i ul. Ogrodową oraz plac przy rynku oznaczony numerem 39. Wspomniano także w omawianym artykule o Żydach, którzy zamieszkiwali tereny Zduńskiej Woli przed edyktem. Osoby te, o ile posiadały nieruchomości poza wyznaczonym terenem osiedlenia, mogły nadal je użytkować. Po ich śmierci jednak sukcesorzy musieli te posesje w ciągu pół roku odsprzedać chrześcijanom. Jedynym warunkiem jaki postawiono Żydom, było stałe zajęcie przynoszące dochód. Wymieniono w artykule zawody preferowane: fabrykant, rękodzielnik pracujący na własny rachunek, handlowiec - hurtownik wyrobów rękodzielniczych. Właściciel miasta zobowiązany został do przekazania placu pod cmentarz żydowski w wieczyste i bezpłatne użytkowanie. Jednocześnie artykuł 5 przywileju zaznacza, że osadnictwo żydowskie w Zduńskiej Woli ma mieć charakter kontrolowany. Liczba Żydów nie mogła przekroczyć 1/10 populacji ludności chrześcijańskiej.

Przed wojną Żydzi zduńskowolscy stanowili blisko trzydzieści sześć procent. ludności Zduńskiej Woli. Była to grupa znacząca nie tylko liczbowo, ale też materialnie. Wiele znanych w mieście zakładów, zarówno w roku 1902, jak i we wcześniejszym okresie, należało do Żydów: Piekielnego Abrama i Joela, Lewiego Icka, Warszawskiego Lejzera i Moszka, Rabinowicza Hertza i Rajchenbauma. Zaś wśród kupców można wymienić: Jakuba Hiller - Warszawskiego, Gabriela Berensteina, Izraela Tykocinera i Jakuba Izraela Frenkiela.

Obecnie jedynym śladem bytności Żydów w Zduńskiej Woli jest cmentarz, założony w 1828 roku. Z zachowanymi blisko trzema tysiącami macew, czyli płyt nagrobnych, stanowi on jedną z 37 na ponad 1000 nekropolii żydowskich w Polsce, na których przetrwało od 500 do 5000 macew. Jest zatem świadectwem przeszłości o wielkiej wartości historycznej, genealogicznej i artystycznej

Najstarsze odnalezione i odczytane do tej pory macewy pochodzą z 1832 roku. Ostatni pochówek miał miejsce w 1964 roku. Nie zachowały się niestety żadne dokumenty bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza, dzięki którym można byłoby odtworzyć dzieje cmentarza. W tym też celu prowadzone są na nim od trzech lat badania - "Photographic and Topographic Census Project in the Jewish Cemetery of Zdunska Wola" - polegające na wykonaniu pełnej dokumentacji, to jest ponumerowaniu wszystkich zachowanych nagrobków, wykonaniu fotografii każdego z nich, narysowaniu szczegółowego planu cmentarza wraz z usytuowaniem kamieni nagrobnych, oraz odczytanie wszystkich inskrypcji. Prace te prowadzone są pod kierownictwem prof. Daniela H. Wagnera z Izraela i autorki niniejszego tekstu, przez grupę wolontariuszy - młodzieży i nauczycieli ze szkół zduńskowolskich i izraelskich oraz Towarzystwo Historyczne YACHAD w Zduńskiej Woli.

Cmentarz znajduje się przy ulicy Kaczej. Dojechać do niego najprościej jest z trasy Zduńska Wola - Sieradz. Teren nekropolii jest ogrodzony i zamknięty. Klucze znajdują się w Towarzystwie Historycznym YACHAD (kontakt: ul. Sieradzka 6, 98-220 Zduńska Wola, e-mail: kamila.klauzinska @poczta.fm).

Wszystkich zainteresowanych historią i teraźniejszością Żydów zduńskowolskich zapraszamy do odwiedzenia strony The Jews of Zdunska Wola
oraz witryny Towarzystwa Historycznego Yachad

tekst: Kamila Klauzińska
zdjęcia: Kamila Klauzińska, Daniel H. Wagner