Cmentarz żydowski w Zawichoście jest położony w zachodniej części miejscowości, przy ul. Okrężnej. Data założenia nie jest znana - cmentarz prawdopodobnie powstał w pierwszej połowie XIX w.

W 1848 r. cmentarz znajdował się "poza miastem w polu", jego ogrodzenie składało się z muru, parkanu drewnianego oraz ziemnego obwałowania.

W październiku 1942 r. na cmentarzu pogrzebano około 200 osób, zamordowanych podczas tzw. akcji likwidacyjnej getta. W późniejszym czasie - przypuszczalnie w 1944 r. - zwłoki wykopano i spalono. W czasie drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Na polecenie Niemców nagrobki rozbito na tłuczeń i wysypano nim drogę do Staszowa.

13 lipca 1957 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zawichoście przyjęło uchwałę o zamknięciu i likwidacji cmentarza, która jednak ze względu proceduralnych została zakwestionowana przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Ponowną uchwałę w tej sprawie władze Zawichostu przyjęły 30 stycznia 1963 r., planując przeznaczenie cmentarza na "tereny budowlane o małej intensywności, zabudowa indywidualna". W piśmie z 21 lutego 1963 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Sandomierzu poinformowało, że "teren został ogrodzony, wysadzono krzewy i drzewa, szczątki zwłok i pomników zabezpieczono". Ostateczną decyzję wydał Minister Gospodarki Komunalnej 26 czerwca 1964 r. W dołączonej dokumentacji podano, że cmentarz zajmuje działkę o powierzchni 2 ha, a ostatni pochówek odbył się w 1942 r. W nieustalonym bliżej czasie z cmentarza wydzielono działki geodezyjne nr 348/3, 372 (część), 379 oraz 378. Naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu.

W 1989 r. dzięki inicjatywie Cheila Weinbauma fragment terenu otoczono ogrodzeniem z metalowych przęseł osadzonych na ceglanych słupach. Ustawiono na nim pomnik w formie prostopadłościanu z piaskowca, zwieńczonego płaskorzeźbą menory, z tablicami z napisami w językach polskim i hebrajskim: "W tym miejscu są prochy przeszło 100 Żydów zamordowanych przez hitlerowskich zbrodniarzy. Niech duszę ich będą związane w wieniec życia wiecznego. Chaskiel Weinbaum, Riwka Weinbaum, rabbi Jechiel Fogel, rabbi Wolwish Fogel, Bela Fogel, Lemel Fogel, Tema, Gołda, Ester, Rozalia, Itschak Weinbaum". Do frontu pomnika przytwierdzono piaskowcową stelę Meira syna Jehudy, zmarłego 7 stycznia 1880 roku.

Właścicielem cmentarza jest Gmina Zawichost. Cmentarz jest wpisany do Rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego (wpis nr A 940 z 30.01.2019 r.).

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 885/9/33, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie kieleckim.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1530, Akta tyczące się okręgu starozakonnych w Zawichoście w guberni sandomierskiej.
Archiwum Państwowe w Kielcach, Oddział w Sandomierzu, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urząd Powiatowy w Sandomierzu, sygn. 99/2779, Akta dotyczące zagospodarowania terenów po byłych cmentarzach żydowskich, zezwolenia na ekshumację zwłok.
Archiwum Państwowe w Kielcach, Oddział w Sandomierzu, Starostwo Powiatowe Sandomierskie, sygn. 108/12, Akcje społeczne kierowane i popierane przez Starostę, dotyczy zniszczeń cmentarzy żydowskich dokonanych przez okupanta.
Komada D., Karta cmentarza nr 14201, [bmw] 1987.
Kraemer J., Zawichost, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Pedrycz W., Rek J., Zawichost, [w:] Województwo świętokrzyskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Sabat Z., Karta cmentarza, [bmw] 2018.