Cmentarz żydowski w Żarach został założony w 1945 r. przy ul. Szpitalnej. Początkowo przylegał do cmentarza komunalnego, był ogrodzony metalową siatką, która wkrótce została skradziona przez szabrowników. Rozbudowa cmentarza komunalnego w latach 50. XX w. spowodowała, że cmentarz żydowski stał się jedną z wewnętrznych kwater. W dodatku jego fragment został zajęty przez administrację cmentarza komunalnego i przeznaczony na pochówki osób innych wyznań.

W latach 50. kwatera miała wymiary 20 x 22 m, nie była ogrodzona, a żydowskie groby stykały się z grobami chrześcijan. Sąsiedztwo przyczyniało się do konfliktów. W 1957 roku PWRN w Zielonej Górze informowało o "chuligańskich wybrykach katolików" oraz o "częstych wyzwiskach i obraźliwych zwrotach przeciwko żydom i przeklinaniu zmarłych żydów". Dochodziło też do wysypywania gruzu i śmieci na kwaterę żydowską. Członkowie TSKŻ próbowali pozyskać fundusze na budowę ogrodzenia, co spotkało się ze sprzeciwem władz państwowych. Komitet Powiatowy PZPR w Żarach uważał, że "gdyby sami żydzi własnymi środkami ogrodzili cmentarz, może nie raziłoby to nikogo. Ale jeżeli nastąpi to z subwencji państwowej, wówczas możliwe jest po pierwsze zaostrzenie animozji wyznaniowo-narodowych, po drugie powstanie roszczeń innych wyznań o ogradzanie części cmentarzy". Z tym stanowiskiem zgadzał się Wydział do Spraw Wyznań PWRN w Zielonej Górze. Jego kierownik Stanisław Jabłoński uznał, że "przez ogrodzenie tego cmentarza stworzylibyśmy cmentarz na cmentarzu, a co gorsze, cmentarz wyznaniowy na cmentarzu komunalnym, przeznaczonym w założeniu dla wszystkich zmarłych bez względu na wyznanie". Również Urząd do Spraw Wyznań sprzeciwiał się budowie muru wokół kwatery żydowskiej, sugerując natomiast możliwość jej wydzielenia poprzez zasadzenie żywopłotu.

W nieustalonym czasie przed 1976 r. zostało zbudowane ogrodzeniem z siatki metalowej drucianej. W 1976 r. władze miasta zamierzały rozebrać ogrodzenie i na części kwatery zbudować dom pogrzebowy dla wszystkich użytkowników cmentarza. W wyniku protestów m.in. Maurycego Kajlera z TSKŻ w Żarach oraz Edwarda Rajbera z ZG TSKŻ plan nie został zrealizowany.

W kwaterze pochowano nie mniej niż 62 osoby. Kwatera do dziś służy jako miejsce pochówku Żydów z Żar oraz okolicznych miejscowości.

tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 25/570, Profanowanie cmentarza żydowskiego - Świdnica i Żary, k. 14-29.
AIPN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, sygn. 1585/7150,
Mniejszość żydowska - cmentarze wyznania mojżeszowego w Polsce, k. 153-156.