Cmentarz żydowski w Wyszkowie jest oddalony około 1,3 km na północny wschód od centrum miasta, znajduje się na końcu ul. Łącznej. Przed 1939 r. zajmował działkę o powierzchni 1877 m kw., na nieregularnym planie, zbliżonym do trójkąta.

Data założenia cmentarza nie jest znana. Początkowo Żydzi z Wyszkowa chowali zmarłych m.in. w Makowie Mazowieckim. W 1781 r. wizytator parafii rzymsko-katolickiej zapisał: "Żydzi, którzy tylko się znajdują, nie mają osobnego do swych nabożeństw pochowania zmarłych miejsca, ale jeżdżą na te dni i wywożą trupów do pobliższych miast, w których większe zgromadzenie jest i potrzebne do tego mają pozwolenia i miejsca". Cmentarz był wzmiankowany w 1857 r., w korespondencji dotyczącej ustanowienia dozoru bóżniczego w Wyszkowie: "Starozakonni w Mieście Wyszkowie posiadaią własne budowle, iakoto Bóżnicę, Łaźnię i Cmentarz grzebalny".

W czasie drugiej wojny światowej na polecenie Niemców część nagrobków wykorzystano do utwardzenia brzegów rzeki Struga oraz placu przed siedzibą żandarmerii przy ul. Zakolejowej.

Jerzy Kornacki ze Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w PRL w notatce z 7 września 1978 r. tak pisał o powojennej historii cmentarza: "Na przełomie lat 40/50 okoliczni mieszkańcy obszar byłego cmentarza wynoszący ponad 2 ha podzielili na działki, pobudowali się, prowadząc na tym terenie gospodarstwo rolne. W latach 50-tych jakieś przedsiębiorstwo państwowe eksploatowało z terenów byłego cmentarza piasek. Eksploatacja ta została wstrzymana. W Urzędzie Miejskim w Wyszkowie brak jakiejkolwiek dokumentacji dotyczącej zasiedlenia terenu cmentarnego. Na moje pytanie, jaki jest stan prawny terenu byłego cmentarza, nie umiano mi odpowiedzieć, jak również na pytanie czy zostały wydane pozwolenia na budowy i zasiedlenie".

W 1984 r. Wyszków odwiedził Naczelny Rabin Izraela Mosze Goren w towarzystwie Josepha Schorera. Cmentarz był wtedy wykorzystywany jako pole uprawne. Podczas wizyty na cmentarzu Mosze Goren i Joseph Schorer znaleźli dwie czaszki, walające się na powierzchni ziemi. Kości zostały zabrane i pochowane na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej, w pobliżu pomnika Jana Korczaka.

W latach 90. XX wieku w miejscu cmentarza wzniesiono Pomnik Pamięci Żydów Wyszkowa, zaprojektowany przez Wojciecha Henrykowskiego. W półkolistą ścianę wmurowano około osiemdziesięciu odnalezionych macew i ich fragmentów. Odsłonięcie pomnika odbyło się 14 sierpnia 1997 r. Uczestniczący w uroczystości ambasador Stanów Zjednoczonych Nicolas Rey odczytał list prezydenta Billa Clintona. W ścianę lapidarium wmurowano tablicę z napisem: "Te kamienie to wszystko, co pozostało z pulsującej życiem społeczności żydowskiej, która odegrała ważną rolę w dziejach Wyszkowa. Umieściliśmy je tutaj dla zachowania pamięci o historii miasta i Żydach Wyszkowa, których pochłonął Holokaust". Na dużym, czarnym kamieniu przy wejściu na teren cmentarza wyryto tekst: "Tę ścieżkę kohenów z miłością poświęcają pamięci Efraima Elimelecha Ben Cwi Ha-Kohen Darembluma jego dzieci i wnuki".

W 2002 r. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich wystąpił z wnioskiem o zwrot cmentarza. 29 września 2014 r. Komisja Regulacyjna do Spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich zakończyła postępowanie wydając decyzję odmowną.

Cmentarz jest własnością wspólnoty gruntowej, która otrzymała go na własność w wyniku zasiedzenia. Cmentarz jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Spis zachowanych macew jest dostępny na stronach:
https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_30
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/614-wyszkow/115-baza-nagrobkow-zydowskich

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Więcej informacji o wyszkowskich Żydach znajdziesz na witrynach:
Explore Your Jewish Heritage in Wyszków
WE REMEMBER JEWISH WYSZKÓW!
Polecamy też zapoznanie się z Księgą Pamięci Wyszkowa
Kliknij tu, obejrzeć film nakręcony na cmentarzu żydowskim w Wyszkowie