Pierwszy cmentarz żydowski we Włocławku założony został w 1830 roku przy obecnej ul. Nowomiejskiej. Do czasu jego powstania, włocławscy Żydzi byli grzebani w Brześciu Kujawskim.

W latach drugiej wojny światowej cmentarz znalazł się na terenie getta. Jak podaje Aneta Baranowska w książce "Żydzi włocławscy i ich zagłada", w istniejącym tu domu przedpogrzebowym zorganizowany przez Jakuba Tigera i Szmula Zigera zespół aktorów wystawiał sztuki teatralne. Wykorzystanie beit tahary jako sali teatralnej wywołało sprzeciw ze strony ortodoksji. W tym samym czasie na cmentarzu spotykali się konspiratorzy z żydowskich organizacji politycznych. Pod koniec 1941 r. na rozkaz niemieckich władz okupacyjnych cmentarz został zniszczony. Większość pomników została wyrwana z ziemi i wykorzystana do różnych prac. Nagrobki z marmuru wywożono.

W 1954 r., po zamknięciu cmentarza żydowskiego przy ul. Nowomiejskiej, na cmentarzu komunalnym we Włocławku przy ul. Chopina utworzono wydzieloną kwaterą żydowską, noszącą obecnie numer 114.

Kwatera o przybliżonych wymiarach 17 x 20 znajduje się w pobliżu głównej bramy, w bezpośrednim sąsiedztwie siedziby administracji cmentarza. Posiada dwa wejścia: od strony budynku administracji i bezpośrednio od strony ul. Chopina. Kwatera otoczona jest murem, z zamykaną furtką.

W obrębie kwatery znajduje się kilkadziesiąt grobów i nagrobków w różnym stanie zachowania. W narożniku złożono fragmenty nagrobków ze zniszczonego cmentarza przy ul. Nowomiejskiej, m.in. Izaaka Żychlińskiego (zm. 20.02.1931 r.), Sary Rozy Makaronowskiej (zm. 06.09.1908 r. ), Borisa Perlitscha (zm. 27.06.1930 r.) i Mordechaja Szenfelda (zm. 15.01.1929 r.).

Formy nagrobków oraz treść epitafiów są odzwierciedleniem zmian zachodzących w powojennej społeczności włocławskich Żydów, którzy żyli w otoczeniu chrześcijan i korzystali z usług nieżydowskich kamieniarzy.

Większość nagrobków ma formę skrzyniową, z poziomą lub pionową tablicą epitafijną lub obeliskiem. Jako materiał do ich wykonania stosowano m.in. czarny granit, marmur, beton, lastryko.

Inskrypcje sporządzane są w językach polskim, hebrajskim i jidysz, często w połączeniu słów z wyżej wymienionych języków. Wyraźna jest dominacja języka polskiego, a nawiązaniem do tradycji są hebrajskie litery pe nun , stanowiące abrewiaturę skrótu "Po nikbar" (hebr. "Tu pochowany").

W odróżnieniu od tradycyjnych, rozbudowanych epitafiów, inskrypcje są krótkie, najczęściej ograniczone do imienia i nazwiska zmarłego, dat urodzenia i zgonu, wieku, sporadycznie imion rodziców, miejsca urodzenia, informacji o wykształceniu i działalności społecznej zmarłego, informacji o fundatorach nagrobka.

Ze zdobień charakterystycznych dla żydowskiej sztuki sepulkralnej występują jedynie Gwiazdy Dawida. Stosunkowo często na nagrobkach umieszczano fotografie zmarłych.

Przy murze znajduje się grób, w którym pochowano ekshumowane szczątki niezidentyfikowanych osób zamordowanych w getcie oraz kości zebrane na terenie zniszczonego cmentarza przy ul. Nowomiejskiej.

7 września 2017 r. w kwaterze pochowano kości ekshumowane z cmentarza żydowskiego w Dobrzyniu nad Wisłą.

Kwatera 114 jest zapełniona w około 25% i wciąż użytkowana. Stanowi jedyny czynny cmentarz żydowski na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Kwatera jest cyklicznie porządkowana. Wskazana byłaby konserwacja wybranych nagrobków. Klucze do furtki kwatery udostępnia administracja cmentarza w dni robocze.

tekst: Krzysztof Bielawski
Więcej informacji o historii Żydów we Włocławku znajdziesz w wydanym w 2001 roku opracowaniu "Byli wśród nas. Żydzi we Włocławku oraz na Kujawach Wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej" oraz na stronie internetowej www.zydzi.wloclawek.pl