Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WĘGRÓW

Cmentarz żydowski w Węgrowie powstał prawdopodobnie około 1620 r., na działce położonej między miastem a rzeką Liw. Jego obszar był stopniowo powiększany, ostatecznie zajmując działkę o powierzchni około 5,5 ha, ograniczoną współczesnymi ulicami Bohaterów Warszawy (w okresie międzywojennym ul. Błonie Chrześcijańskie), Przemysłową i Berka Joselewicza.

Do XVIII w. cmentarz miał służyć jako miejsce pochówku także zmarłych z okolic Warszawy. W XIX w. cmentarz był ogrodzony drewnianym płotem. Na podstawie fotografii zamieszczonych w Kehilat Wengrow. Sefer zikaron wiadomo, że na cmentarzu znajdowały się nagrobki wykonane m.in. z polnych kamieni granitowych oraz płyt piaskowcowych, często zdobione polichromiami. Krajobrazową dominantę stanowił parterowy budynek kryty dachem czterospadowym - przypuszczalnie dom przedpogrzebowy lub ohel.

Węgrów - macewy Węgrów - archiwalne zdjęcie Cmentarz żydowski w Węgrowie przed wojną
Cmentarz żydowski w Węgrowie przed wojną. (źródło: Księga Pamięci Węgrowa)

W latach drugiej wojny światowej na cmentarzu dokonywano egzekucji miejscowych Żydów. Pod koniec 1943 r. lub w 1944 r. na rozkaz Niemców żydowscy robotnicy przymusowi ekshumowali z masowych grobów szczątki ofiar mordów i spalili je w obozie założonym przy szkole "Na piaskach", zwanym potocznie Małą Treblinką.

Prawdopodobnie ostatnim pochowanym na cmentarzu był Icchak Kreda, zabity pod koniec 1944 r. podczas próby odzyskania rodzinnej nieruchomości.

W kolejnych dekadach cmentarz ulegał dewastacji. Jeszcze na przełomie lat 50. i 60. znajdowały się na nim liczne nagrobki. Teren został niemal w całości zabudowany, wzniesiono na nim m.in. budynki Państwowego Ośrodka Maszynowego i Zespołu Szkół Zawodowych.

W 1981 r. z inicjatywy Komitetu Społecznego Ochrony Cmentarzy w skrajnej części cmentarza przy ul. Berka Joselewicza rozpoczęto budowę lapidarium, zaprojektowanego przez architekta inż. Wiesława Ratajskiego i wykonanego przez Kazimierza Plebana. Jego centralną część stanowi pomnik nawiązujący formą do tablic przykazań. Umieszczono na nim inskrypcję w języku polskim i hebrajskim: "Pamięci Żydów węgrowskich, zamordowanych przez hitlerowców w latach 1939-1944" (hebr., Pamięci Żydów gminy Węgrów zabitych przez nazistów w latach Zagłady 1939-1944). Na cokole wyryto napis: "Nie zabijaj". Po bokach ustawiono zachowane nagrobki. Pomnik został oficjalnie odsłonięty we wrześniu 1942 r., w 40 rocznicę eksterminacji węgrowskich Żydów.

W latach 2011-2012 r. na zlecenie firmy ADDIT na cmentarzu przeprowadzono wstępne badania archeologiczne, wykonywane pod nadzorem Komisji Rabinicznej do spraw Cmentarzy. Po odkryciu około 50 pochówków prace wstrzymano i zasypano groby.

Spis nagrobków zgromadzonych w lapidarium znajduje się na stronie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich: https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_27/?ile=1.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AŻIH, Relacje. Zeznania ocalałych, sygn. 301/ 6043, Relacja Władysława Okulusa,
k . 5-6.
Bielawski Sz. F., Ostatni Żyd z Węgrowa. Wspomnienia ocalałego z Zagłady, Warszawa 2015, s. 283.
Bis W., Więckowski W., Cmentarz żydowski w Węgrowie w świetle sondażowych badań archeologicznych, "Rocznik Liwski" 2016/2017, t. IX, s. 109-129.
Swat T., Węgrów za Radziwiłłów (1593-1664), [w:] Węgrów. Dzieje miasta i okolic
w latach 1441-1944
, red. A. Kołodziejczyk, T. Swat, Węgrów 1991, s. 28-29.

Węgrów - macewy Węgrów - lapidarium na cmentarzu żydowskim Węgrów - macewy
foto: Zbigniew Nowak foto: Zbigniew Nowak foto: Zbigniew Nowak
Węgrów - macewy Węgrów - macewy Węgrów - macewy
foto: Zbigniew Nowak foto: Zbigniew Nowak foto: Zbigniew Nowak
Węgrów - macewy Węgrów - macewy Węgrów - macewy
foto: Zbigniew Nowak foto: Zbigniew Nowak foto: Zbigniew Nowak
lapidarium, złożone około czterystu macew z polnego kamienia lapidarium, złożone około czterystu macew z polnego kamienia lapidarium, złożone około czterystu macew z polnego kamienia
foto: Rafał Zubkowicz foto: Rafał Zubkowicz foto: Rafał Zubkowicz
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii,
wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji,
nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas