Cmentarz żydowski w Warce jest oddalony około 850 m na południowy zachód od rynku, znajduje się na wzniesieniu nad Pilicą, na zachód od ul. Baczyńskiego. Prawdopodobnie zajmuje powierzchnię około 1,5 ha, w obrębie obecnych działek nr 182/1, 184, 185,186,187 .

Brak informacji o dacie założenia. Według niepotwierdzonych źródeł cmentarz powstał na przełomie XVIII i XIX w. Istniał na pewno przed 1848 r., kiedy pochowano na nim Izraela Icchaka Kalisza - cadyka i twórcę wareckiej dynastii chasydzkiej, rabina w Gowarczowie i Rudzie, ucznia Dawida z Lelowa, Jakowa Icchaka Horowica "Widzącego" z Lublina, Symchy Bunema z Przysuchy. Pod koniec 1850 r. "zaszła konieczna potrzeba ogrodzenia i rozprzestrzenienia Cmentarza grzebalnego dla Starozakonnych z powodu, że stary Cmentarz został przepełniony i niebyło iuż na nim miejsca do chowania ciał zmarłych". Powierzchnię kilkakrotnie powiększano. Prawdopodobnie ostatni zakup gruntu nastąpił w 1917 roku.

Cmentarz żydowski w Warce. Na pierwszym planie macewa Szlomo syna Dawida Grafa.
Autor nieznany. Fotografia ze zbiorów Avnera Yonai.

Cmentarz był czynnie użytkowany prawdopodobnie do deportacji Żydów z Warki w lutym 1941 r. Przypuszczalnie w tym czasie rozpoczęła jego dewastacja, którą kontynuowano w kolejnych dekadach. Z cmentarza usunięto wszystkie nagrobki, rozebrano ogrodzenie. Część działki zajęły posesje prywatne z zabudową jednorodzinną. Cmentarz użytkowano jako pastwisko i teren rekreacyjny.

W 1990 r. z inicjatywy środowisk chasydzkich w miejscu domniemanego pochówku Izraela Icchaka Kalisza wzniesiono ohel z czerwonej cegły oraz zamontowano metalowe schody, wiodące od strony Pilicy.

Cmentarz ulega stopniowej dewastacji. Problemem jest zaśmiecenie oraz powtarzające się przypadki malowania wulgarnych i antysemickich haseł na ścianach ohelu.

Jerzy Stobiecki na łamach "Słowa Ludu" w 1999 r. tak pisał o stanie cmentarza: "Wybudowany kilka lat temu ohel stoi zniszczony. Wandale wyrwali kratę z furtki od kapliczki, na ścianach pojawiły się antysemickie napisy. Wieczorami schodzą się tam chuligani i urządzają libacje. W ubiegłym roku zdewastowane zostały także schody prowadzące do kapliczki. [...] Piaszczysta skarpa nad brzegiem Pilicy, na której położony jest cmentarz, stopniowo się obsuwa, odsłaniając szczątki pogrzebanych Żydów".

W 2008 r. grupa miejscowej młodzieży pobiła na cmentarzu chasyda, pielgrzymującego do grobu cadyka Izraela Icchaka Kalisza.

Pożądane byłoby: oznaczenie granic cmentarza, budowa ogrodzenia, renowacja ohelu, podjęcie starań na rzecz odzyskania macew i przewiezienie ich na cmentarz.

Miejscem spoczynku cadyków związanych z dynastią warecką jest też cmentarz żydowski w Warszawie przy ul. Okopowej, gdzie w kwaterze XIII swój ohel mają: Mordechaj Menachem Mendel Kalisz syn Icchaka, zwany "Milczącym Cadykiem" (zm. w 1868 r); Menachem Mendel syn Symchy Bunema z Otwocka, wnuk Menachema Mendla (zm. w 1919 r.); Jakub Juda z Nadarzyna, zięć Menachema Mendla (zm. w 1885 r.); Chaim syn Jakuba Judy (zm. w 1923 r.).

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Źródło:
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1741, Akta tyczące się gminy żydowskiej
w Warce w guberni mazowieckiej.
Dymek A., Warka, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 10301, [bmw] 1985.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Żydzi w Grójeckiem. Słownik. Historia. Kultura, Gospodarka, red. Z. Szeląg, Grójec 2007.

Kliknij tu, by obejrzeć film nakręcony na cmentarzu w Warce