Cmentarz żydowski w Ustroniu znajduje się w zachodniej części miasta zwanej Goje, na terenie zajętym przez cmentarz komunalny i drogę wojewódzką nr 941 (ul. Katowicką).

Cmentarz został założony w 1905 r. na działce zakupionej od wójta Pawła Lipowczana. Posiadał drewniane ogrodzenie, znajdował się przy nim dom przedpogrzebowy, na osi wschód-zachód zasadzono aleję lipową.

Większość pochówków lokowano w zachodniej części cmentarza. Szacuje się, że do 1939 r. spoczęło na nim około 40 osób, wśród nich żołnierz o nieustalonym nazwisku, zmarły podczas pierwszej wojny światowej w miejscowym szpitalu polowym. Prawdopodobnie jedynym pochowanym podczas drugiej wojny światowej był Maksymilian Brettner, zabity przez Niemców 24 lutego 1940 roku.

Okres drugiej wojny światowej cmentarz wraz z domem przedpogrzebowym przetrwał w stosunkowo dobrym stanie. Po 1945 r. ocalali ustrońscy Żydzi Józef Windholz i Otto Landsberger uporządkowali cmentarz, ustawili poprzewracane nagrobki i naprawili ogrodzenie. W 1958 r. obiekt został przejęty przez Skarb Państwa. W spisie cmentarzy żydowskich z 1965 r. w przypadku Ustronia podano, że cmentarz jest czynny, znajduje się w gestii Kongregacji Wyznania Mojżeszowego, opiekę nad nim sprawuje dozorca.

Na początku lat 70., w związku z budową drogi Katowice - Wisła, władze rozpoczęły likwidację cmentarza. 29 stycznia 1974 r. ekshumowano szczątki sześciu osób i przeniesiono je na powstający właśnie cmentarz komunalny. Pas drogi zajął wschodnią część cmentarza. Pozostałe groby znalazły się poza ogrodzeniem cmentarza komunalnego i ulegały stopniowej dewastacji.

O zabezpieczenie cmentarza zabiegał Otto Windholz, który w 1968 r. został zmuszony do emigracji z Polski. Dzięki wsparciu Towarzystwa Miłośników Ustronia w 1994 r. niezajętą przez trasę część cmentarza żydowskiego włączono do cmentarza komunalnego, zabezpieczając ją poprzez przesunięcie muru. Na cmentarzu ustawiono gablotę z informacją o historii cmentarza oraz tablicę z napisem: "Kwatera żydowska powstała z cmentarza żydowskiego założonego w 1905 r., zdewastowanego w czasie budowy drogi szybkiego ruchu w latach 70-tych. Ocalała część została włączona w 1994 r. do cmentarza komunalnego. Kwaterę odrestaurowano z inicjatywy i na koszt miasta".

W kwaterze żydowskiej zachowało się 38 betonowych obmurowań grobów w czterech rzędach oraz starodrzew dawnej alei lipowej. Na grobach Adolfa i Joanny Windholzów ustawiono współczesnej nagrobki. W kwaterze E1 cmentarza komunalnego znajdują się groby ustrońskich Żydów ekshumowanych z cmentarza żydowskiego w 1974 r. oraz pochowanych po jego zamknięciu.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Korcz P., Ustrońskie cmentarze, Ustroń 2005.
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966
(wybór materiałów), Kraków 2006.
zdjęcia: Stoik