Cmentarz żydowski w Tarczynie Jewish cemetery in Tarczyn

Cmentarz żydowski w Tarczynie jest położony około 950 m na północny zachód od centrum miejscowości, po wschodniej stronie ul. Długiej, około 380 m na północ od ul. Cmentarnej. Cmentarz zajmuje działki geodezyjne numer 452/1 i 452/2 , o łącznej powierzchni 4.130 m kw.

Data założenia cmentarza nie jest znana. Przypuszczalnie powstał w połowie XIX w. Jego lokalizacji nie zaznaczono na wydanej w 1839 r. Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego. Dochody z pokładnego wyszczególniono w Etacie dla Kasy Bóżnicznej Miasta Tarczyna na lata 1847-1849.

Jak wynika z relacji Jochewed Kantorowicz, która od 1942 r. ukrywała się na okolicznych polach, na cmentarzu mógł znajdować się ohel ("grób rebego, w którym chciałyśmy urządzić skrytkę"), prawdopodobnie stojący na grobie cadyka Josefa z Tarczyna.

Cmentarz uległ daleko posuniętej destrukcji. Jochwed Kantorowicz tak opisała jego stan z przełomu 1942 i 1943 r.: "Cmentarz wyglądał okropnie. Wiele grobów było wykopanych, dużo pomników było wybitych. Cmentarz sprawiał wrażenie pustego pola" (źródło: Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Relacje. Zeznania ocalałych, sygn. 301/2493, Relacja Jochewed Kantorowicz, 25.05.1947, k. 15.).

W latach powojennych skrajne części (łącznie około 50% powierzchni) cmentarza zostały zajęte na pola uprawne (w tym sad). Pozostały fragment był wykorzystywany jako nielegalne wysypisko śmieci. Fakt, że wyrzucano je na cmentarz położony przy końcu liczącej prawie 400 m drogi, a nie na leżących wzdłuż niej nieużytkach rolnych, można interpretować jako przejaw antysemityzmu. Do 2016 r. teren cmentarza porastały gęste, cierniste krzewy, uniemożliwiające swobodne poruszanie się. Wśród zarośli można było dostrzec pojedyncze fragmenty zniszczonych nagrobków. Był to jeden z najbardziej zaśmieconych cmentarzy żydowskich w województwie mazowieckim.

nagrobek na cmentarzu żydowskim w Tarczynie

Stan cmentarza w 2008 r.

Stan cmentarza uległ zmianie dzięki zaangażowaniu społeczników. W 2014 r. z inicjatywy Macieja Irzykowskiego przeprowadzono wstępne prace porządkowe. Na skraju cmentarza umieszczono tablicę informacyjną, przygotowaną przez portal Cmentarze-Zydowskie.pl i sfinansowaną przez Hermana Storicka ze Stanów Zjednoczonych.

Od 2016 r. przeprowadzono kilka akcji porządkowania cmentarza. Uczestniczyło w nich kilkadziesiąt osób - mieszkańców Tarczyna i innych miejscowości, m.in. Paweł Byliniak, Maciej Ciechomski, Joanna Dembna, Tomasz Dembny, Hanna Gawrońska, Marek Jezierski-Tratkiewicz, Marcel Jezierski-Tratkiewicz , Mikołaj Jezierski-Tratkiewicz, Maryla Łukasik, Karolina Mierzwiak, Halina Noiszewska, Andrzej Noiszewski, Dariusz Noiszewski, Jerzy Osmelak, Marek Osmelak, Marek Posiadała, Piotr Prawucki, Andrzej Spychała, Piotr Stasiak z Beit Polska, Lech Widawski. Urząd Miejski w Tarczynie dostarczył rękawice ochronne, worki na śmieci oraz zapewnił odbiór odpadów. W wyniku prac usunięto znaczną część śmieci, wykarczowano drzewa i krzewy, jednocześnie odsłaniając kilkanaście niewidocznych wcześniej macew. Dzięki negocjacjom gospodarze, którzy zajęli skrajne części cmentarza, odstąpili od ich dalszego użytkowania. Pod koniec 2018 r. na cmentarzu postawiono fragment ogrodzenia z prefabrykowanych płyt betonowych.

Na cmentarzu, głównie w jego wschodniej części, znajduje się około 30 nagrobków w różnym stanie zachowania. Są to destrukty (głównie przyziemia, naczółki, pojedyncze fragmenty) stel z piaskowca, z inskrypcjami w języku hebrajskim. Najstarsza zidentyfikowana macewa, znajdująca się prawdopodobnie w miejscu właściwego pochówku, upamiętnia Rachel córkę Jakowa Kopyla Segala, zmarłą 26 kwietnia 1855 r. Na dekorację nagrobków składają się płaskorzeźbiona symbolika w zwieńczeniach: szafa z księgami, ręce w geście błogosławienia Kohenów, korona, kotara, świece, lwy podtrzymujące misę, ptaki, motywy florystyczne, elementy geometryczne. Na macewie Rachel córki Jakowa Kopyla Segala zachowały się relikty polichromii.

Pożądane byłoby: kontynuowanie prac porządkowych (m.in. trwałe usunięcie samosiejek), wpisanie cmentarza do wojewódzkiego rejestru zabytków nieruchomych, podjęcie działań na rzecz zwrotu nagrobków wywiezionych z cmentarza.

tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski

Inwentaryzacja odnalezionych nagrobków. 30.05.2018 r.
Nagrobek nr 1
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Mężczyzna
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:	Kohen, zachowany naczółek steli
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 2
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:	Nagrobek przerobiony na tarczę szlifierską
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 3
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Jakow Kopyl
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Mężczyzna
	Data śmierci:	20.02.1893
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 4
	Imię:
	Imię hebrajskie:	[Iz]rael
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Jakow Cwi
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Mężczyzna
	Data śmierci:	24.04.1929
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 5
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 6
	Imię:	Rycka
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Cwi
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:	12.08.1857
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 7
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Zelig (?)
	Imię małżonka:	Ber ha-Lewi (?)
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:	Zm. w 5621 r. (17.10.1860 - 04.09.1861)
	Dodatkowe informacje:	Imiona prawdopopodobnie odnoszą się do ojca i męża
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 8
	Imię:
	Imię hebrajskie:	Beniamin
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Mężczyzna
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:	Imię podane w akrostychu
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 9
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 10
	Imię:
	Imię hebrajskie:	Awraham
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Dawid
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:	Możliwy inny odczyt: córka Awrahama, zona Dawida
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 11
	Imię:
	Imię hebrajskie:	Meir
	Nazwisko:	{....}szrt
	Imię ojca:	Awraham
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 12
	Imię:	Rywka Rojzel
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Awraham
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 13
	Imię:
	Imię hebrajskie:	Jechiel Michel
	Nazwisko:	Tober (Taber?)
	Imię ojca:	Jehoszua Eli
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Mężczyzna
	Data śmierci:	12.01.1926
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 14
	Imię:
	Imię hebrajskie:	Sara Pesa
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Jakow Cwi
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:	04.02.1910
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 15
	Imię:
	Imię hebrajskie:	Rachel
	Nazwisko:
	Imię ojca:	Jakow Kopyl Segal
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Kobieta
	Data śmierci:	26.04.1855
	Dodatkowe informacje:	Zachowane relikty polichromii
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 16
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Prawdopodobnie nagrobek kobiety
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 17
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:
	Data śmierci:	Zm. w miesiącu adar 5667 r. ( 15.02 - 15.03.1907)
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Nagrobek nr 18
	Imię:
	Imię hebrajskie:
	Nazwisko:
	Imię ojca:
	Imię małżonka:
	Nazwisko rodowe:
	Płeć:	Mężczyzna
	Data śmierci:
	Dodatkowe informacje:
	Współrzędne geograficzne:
	Autor fotografii:	Krzysztof Bielawski
	Autor rekordu:	Krzysztof Bielawski

Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.