Cmentarz żydowski w Szydłowie jest położony w zachodniej części miejscowości, około 100 m od murów miejskich, po północnej stronie ul. Kieleckej, za rzeką Ciekącą. Cmentarz znajduje się w obrębie współczesnej działki geodezyjnej nr 641 o powierzchni 0,83 ha.

Cmentarz został założony nie później niż w drugiej połowie XV w. Pierwsza zachowana wzmianka o "kierkucie żydowskim" pochodzi z przywileju nadanego w 1470 r. plebanowi szydłowskiemu przez Kazimierza Jagiellończyka.

Czynne użytkowanie cmentarza przez nie mniej niż 470 lat spowodowało, że obiekt stanowił bardzo wartościowy zabytek sztuki sepulkralnej, z nagrobkami w formie stel i tumb, prezentującymi różne style (m.in. renesans i barok). Potwierdza to zachowany materiał ikonograficzny.

Wiadomo, że na początku XX w. cmentarz był otoczony murem z kamieni. W 1928 r. w budżecie gminy żydowskiej ujęto pozycje związane z cmentarzem: pokładne (50 zł rocznie) i nagrobki (20 zł rocznie). W 1930 r. cmentarz był niemal całkowicie zapełniony grobami, jednak zarząd gminy nie zamierzał tworzyć nowego miejsca pochówku.

Podczas drugiej wojny światowej cmentarz stał się miejscem pochówku ofiar Zagłady, między innymi osób zabitych podczas likwidacji getta w 1942 r. oraz zamordowanych w 1943 roku.

Cmentarz uległ daleko posuniętej dewastacji. Według sprawozdania Prezydium Gminnej Rady Narodowej w Szydłowie, w 1946 r. na cmentarzu znajdowało się jeszcze 1141 grobów "całkowicie zaniedbanych", w tym czasie "ludność pasła inwentarz na cmentarzu". Na fotografiach wykonanych w 1957 r. i 1958 r., przechowywanych w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma, widać dziesiątki macew oraz częściowo rozebrany mur z kamienia. Nagrobki i mur zostały stopniowo rozebrane przez niektórych mieszkańców Szydłowa i okolicznych wsi.

W latach 2017-2018 Fundacja Rodziny Nissenbaumów zbudowała częściowe ogrodzenie z metalowych przęseł na betonowym cokole. Okresowe prace porządkowe wykonują członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Szydłowskiej. Właścicielem cmentarza jest Miasto i Gmina Szydłów.

W Muzeum Regionalnym w Szydłowie znajduje się kilkanaście macew w różnym stanie zachowania, z których najstarsza pochodzi z 1628-1629 roku. W 2008 r. na wystawie eksponowano miniaturę macewy - czasowy depozyt anonimowego mieszkańca Chmielnika. Była to miniatura z białego marmuru, w formie prostokątnej steli zamkniętej łukiem odcinkowym, z inskrypcją w języku hebrajskim. Artefakt upamiętniał Gerszona Josefa (Joska) syna Awrahama Aharona Podolskiego, urodzonego w 1882 r. w Młynach w guberni kieleckiej, zmarłego w 1938 r. i pochowanego w Łodzi.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Źródło:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, sygn. IPN BU 2448/31, Żydowskie groby wojenne na terenie miasta Szydłów, k. 114, 556, 557.
Archiwum Państwowe w Kielcach, Oddział w Sandomierzu, Akta gminy Szydłów, sygn. 78,
Gospodarka komunalna, k. 11.
Maciągowski M., Żydzi w historii Szydłowa, Szydłów 2015, s. 2, 26-27.
"Nasi sąsiedzi - Żydzi". Z dziejów relacji polsko-żydowskich na Kielecczyźnie w XX wieku,
red. A. Dziarmaga, D. Koczwańska-Kalita, E. Majcher-Ociesa, Kielce 2017, s. 161.
Trzciński A., Hebrajskie inskrypcje na materiale kamiennym, Lublin 2007, s. 173.
Żydzi Szydłowa [online] https://www.szydlow.pl/zydzi-szydlowa [dostęp: 14.07.2019].