Cmentarz żydowski w Sztumie jest położony we wschodniej części miasta, pomiędzy Jeziorem i ul. Kochanowskiego, w obrębie obecnego parku miejskiego. Według niepotwierdzonych informacji cmentarza powstał około 1750 r., przy czym bardziej prawdopodobne wydaje się datowanie jego założenia na początek XIX wieku.

Obiekt uległ daleko posuniętej dewastacji. 8 kwietnia 1961 r. Minister Gospodarki Komunalnej - w następstwie uchwały Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Sztumie - podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza. W dołączonej dokumentacji podano, że cmentarz zajmuje działkę o powierzchni 0,1387 ha, ostatni pochówek odbył się w 1939 r. Naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu. Niewykluczone, że pozostałościami po nim są stopnie zniszczonych schodów oraz tkwiąca w ziemi, pozbawiona inskrypcji płyta, będącą prawdopodobnie częścią nagrobka.

Cmentarz żydowski w Sztumie. Czerwoną linią zaznaczono przybliżony zarys granic cmentarza

Wiosną 2007 r. miejscowi społecznicy w pobliżu siedziby Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji przy ul. Kochanowskiego odnaleźli fragment macewy, z inskrypcjami w języku hebrajskim i niemieckim. Podczas kolejnej wizji lokalnej przeprowadzonej w grudniu 2009 r., na położonym 300 metrów od cmentarza wysypisku gruzu znaleziono kolejny pomnik - pochodzący z grobu zmarłej w 1919 r. Therese Friedlaender - oraz pewną ilość ozdobnych fragmentów innych nagrobków. Pomniki zostały przekazane do powstającego właśnie sztumskiego muzeum.

27 października 2013 r. Paweł Głogowski umieścił na cmentarzu tablicę z napisem: "Beit Chaim. Cmentarz żydowski. Prosimy uszanuj miejsce pochówku mieszkańców Twojej wiadomości" . Tablicę ufundował Herman Storick z Larchmont w Stanach Zjednoczonych.

W sierpniu 2016 r. władze samorządowe Sztumu doprowadziły do ustawienia na cmentarzu głazu z tablicą z napisem: "Miejsce spoczynku Żydów, dawnych mieszkańców Sztumu. Niech ich dusze zostaną wplecione w węzeł życia".

Cmentarz jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa pomorskiego.

tekst: K. Bielawski, współpraca: Piotr Podlewski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/28, Decyzje o zamknięciu i przeznaczeniu ich na inny cel
w województwie gdańskim.
zdjęcia: Paweł Głogowski

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Autorów.