Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
SZCZUCZYN    

Cmentarz żydowski w Szczuczynie znajduje się w północnej części miejscowości, po wschodniej stronie ul. Grunwaldzkiej. Cmentarz zajmuje działkę na planie trapezu, o powierzchni 34 222 m kw. Daty założenia cmentarza nie udało się ustalić - prawdopodobnie powstał w pierwszej połowie XIX w. Pozycje budżetowe związane z prowadzeniem cmentarza wyszczególniono w Etacie Dochodów i Wydatków Funduszu Bóżniczego Okręgu Szczuczyńskiego na lata 1845-1847.

Jak wynika z materiału ikonograficznego dostępnego na stronie www.szczuczyn.com oraz w książce Tomasza Wiśniewskiego Nieistniejące mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy, przed drugą wojną światową teren cmentarza był częściowo porośnięty drzewami. Macewy były wykonane z płyt piaskowcowych oraz z polnych kamieni granitowych, niektóre mocowano w betonowych tumbach. Występowały także charakterystyczne dla Podlasia nagrobki w formie betonowych słupów o podstawie czworobocznej, zakończonych ostrosłupem, z tablicą epitafijną umocowaną w płycinie ściany frontowej. Pomniki tego typu stały m. in. na grobach Icchaka Lejba syna Cwi Meira Gerzona, zm. w 1921 r. i Rachel Lei Roterezon, zm. w 1932 r. Dominującym językiem epitafiów był tradycyjnie język hebrajski. Macewy były ozdabiane polichromiami, a w ich zwieńczeniach umieszczano płaskorzeźbione symbole charakterystyczne dla żydowskiej sztuki sepulkralnej, między innymi: świece, świeczniki, ptaki, skarbony, Gwiazdy Dawida. Na jednym z archiwalnych zdjęć widoczny jest fragment niewielkiego budynku, prawdopodobnie ohelu.

W 1941 r. cmentarz stał się miejscem kaźni i pochówku ofiar pogromów, do których doszło po rozpoczęciu wojny pomiędzy III Rzeszą i Związkiem Radzieckim. Pochowano tu m. in. ciała osób zabitych w dniu 25 czerwca 1941 r. w różnych punktach miasta. Tu również doszło do masowego mordu grupy około 100 mężczyzn. Basia Kacper w relacji przechowywanej w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma w Warszawie (relacja nr 1958/301) zeznała: "Tydzień przed utworzeniem getta, polscy stróże wypędzili wszystkich, nie pozostawiając nikogo w domu, jakoby do wyrywania trawy. Zapędzono ich na cmentarz. Pozostawiono jedynie kobiety i kilku mężczyzn. Na drugi dzień znaleziono 100 mężczyzn w bratnim grobie. Wśród zamordowanych byli: syn Jony Lewinowicza - Panisz - z synem Meirem, Jeszaja Kokoszko, Malkiel Lipsztejn i inni. Rabina śmiertelnie pobito".

W latach PRL w północno-zachodnim narożniku cmentarza ustawiono pomnik z inskrypcją przypisującą sprawstwo zbrodni z 1941 r. Niemcom oraz z błędną datą tych tragicznych wydarzeń: "W tym miejscu w m-cu sierpniu 1941 r. faszyści bestialsko zamordowali 600 osób narodowości żydowskiej. Cześć ich pamięci". Napis do dziś nie został zmieniony.

Cmentarz uległ daleko posuniętej dewastacji. Do dziś w jego obrębie można odnaleźć jedynie niewielkie fragmenty macew, betonowe podmurówki nagrobków oraz relikty ogrodzenia. W latach 2016-2017 z inicjatywy Mirosława Tryczyka i ks. Wojciecha Lemańskiego we wschodniej części cmentarza zgromadzono około 20-30 fragmentów odnalezionych macew. Przy ul. Grunwaldzkiej 6a zachował się parterowy, kryty dwuspadowym dachem budynek o przybliżonych wymiarach podstawy 7 x 15 m, do 1941 r. pełniący funkcję domu przedpogrzebowego. Na jego ścianie widoczna jest data budowy - 1874 r. Budynek jest obecnie wykorzystywany do celów mieszkalnych.

Około 20% powierzchni cmentarza jest porośnięte lasem, niezadrzewiona część jest wykorzystywana jako pastwisko i pokryta krowimi odchodami. W lesie widoczne są ślady rozpalania ognisk, na polanie ustawiono stół i ławki.


tekst: Krzysztof Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron:
Wirtualny Sztetl
Szczuczyn.com

Szczuczyn - pomnik ofiar pogromu Szczuczyn -pomnik na cmentarzu żydowskim Szczuczyn - cmentarz żydowski Szczuczyn - kirkut
foto: Piotr Żaczek foto: Piotr Żaczek foto: Piotr Żaczek foto: Piotr Żaczek
Szczuczyn - dawny dom przedpogrzebowy Szczuczyn - dawny dom przedpogrzebowy Szczuczyn - dawny dom przedpogrzebowy Szczuczyn - cmentarz żydowski
foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski
Szczuczyn - cmentarz żydowski Szczuczyn - cmentarz żydowski Szczuczyn - cmentarz żydowski Szczuczyn - mur cmentarza żydowskiego
foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski
Lapidarium na cmentarzu żydowskim w Szczuczynie Fragment macewy na cmentarzu żydowskim w Szczuczynie Fragment macewy na cmentarzu żydowskim w Szczuczynie Lapidarium na cmentarzu żydowskim w Szczuczynie
foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski foto: Krzysztof Bielawski
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas