Wiadomo, że w 1793 r. w Suszu mieszkała tylko jedna rodzina żydowska, w 1799 r. dwie. Liczba Żydów w Suszu wzrosła dopiero po ukazaniu się w 1812 r. edyktu emancypacyjnego. W 1817 r. żyło tu 81 osób pochodzenia żydowskiego, w 1855 r. 153. W 1861 r. w Suszu mieszkało jeszcze 181 Żydów, za to w 1885 r. zaledwie 126 i liczba ich cišgle spadała, co było wynikiem emigracji zarobkowej. W 1895 r. w mieście zamieszkiwało 105 osób narodowości żydowskiej, w 1900 r. - 75, a w 1925 r. już tylko 45. Warto zauważyć, że w 1932 r. liczba mieszkających w Suszu Żydów wynosiła 50 "dusz", natomiast, co ciekawe w 1937 r. wzrosła ona do 72.

Plany założenia cmentarza żydowskiego w Suszu zrodziły się już w 1803 r. Wówczas to Josef Elias Hirch zakupił za 6 talarów ziemię położoną przy drodze do Michałowa, pomiędzy Rożnowem a bagnami Tannenbruche. Jednak dopiero gdy ziemia przeznaczona na cmentarz, przekazana została w 1853 r. w ręce spadkobiercy Hircha, rozpoczęto jego użytkowanie. W tym samym 1853 roku dokupiono jeszcze nieco ziemi w celu zwiększenia obszaru grzebalnego. Ostatecznie jego obszar wynosił ok. 0,1 - 0,15 ha.

W Suszu znajdował się także dom modlitwy. Istniał on już dużo wcześniej przed 1821 r. Synagogę wybudowano tu dopiero w 1868 r., na dwóch parcelach przy ówczesnej Schmalestraße (dziś ulica Wąska), róg dawnej Kirchenstraße. Budynek synagogi zachował się w relatywnie dobrym stanie do dziś. W połowie lat 90. XX wieku został on przekazany gminie żydowskiej w Gdańsku i niestety od tego czasu nieużytkowany popada w ruinę. Wcześniej mieściła się w nim siedziba Suskiego Ośrodka Kultury.

tekst & zdjęcia: Seweryn Szczepański

Bibliografia
- Deutsches Stadtebuch. Handbuch statisticher Geschichte, Bd. I: Nordostdeutschland, hrsg.: E. Keyser, Stuttgart-Berlin 1939.
- Führer durch die jüdische Gemeindevervaltung und Wolhfahrtspflege in Deutschland, Zentralwohlfahrtsstelle der deutschen Juden, Berlin 1933.
- K. J. Kaufmann, Geschichte der Stadt Rosenberg in Westpreußen, Rosenberg in Wpr. 1937.
- S. Szczepański, Społeczeństwo Susza na przestrzeni dziejów, [w:] Susz. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 2006.