Przypuszczalnie podczas drugiej wojny światowej rozpoczął się proces dewastacji obiektu, kontynuowany w kolejnych dekadach. 10 lipca 1965 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Surażu przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza. Lokalne władze postulowały jego zalesienie. Ostatecznie zarządzenie o zamknięciu podpisał Minister Gospodarki Komunalnej 10 czerwca 1967 r. W dołączonej dokumentacji podano jego powierzchnię (0,3760 ha) oraz datę ostatniego pochówku (1943 r.). W karcie ewidencyjnej cmentarza z 1987 r. wpisano: "Nagrobki zniszczone, porozbijane, groby rozkopane, mogiły zatarte, zarośnięte trawą. [...] W planie zagospodarowania przestrzennego miasta teren cmentarza przeznaczony został na plac uboju zwierząt z realizacją po 1990 r.".
W wyniku zniszczeń w obrębie cmentarza znajdują się pojedyncze nagrobki w różnym stanie zachowania, w większości w formie stel wykonanych z granitowych głazów narzutowych. Cmentarz posiada częściowe ogrodzenie - fragment przedwojennego muru betonowego oraz zniszczone współczesne ogrodzenie z siatki metalowej. Teren porasta niepielęgnowana roślinność - krzewy i drzewa, w porze wegetacji znacznie utrudniające dostęp.
Dwie macewy zabezpieczono w Muzeum Archeologiczno-Etnograficznym w Surażu. Jeden z nagrobków tkwił w bruku jezdni, drugi służył jako stopień schodów na prywatnej posesji (kliknij tu, by obejrzeć ich zdjęcia).
Właścicielem cmentarza jest Skarb Państwa, użytkownikiem Gmina Suraż. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego.
Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/25, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie białostockim.
Cybulko Z., Karta cmentarza nr 13281, [bmw] 1987.
Januszkiewicz J., Macewy mchem porosły [online] https://poranny.pl/macewy-mchem-porosly/ar/5078048 [dostęp: 01.01.2019].
Kotyńska-Stetkiewicz J., Ryżewski G., Suraż, [w:] Województwo podlaskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Wiśniewski T., Bóżnice Białostocczyzny. Żydzi w Europie Wschodniej do roku 1939, Białystok 1992.
Wiśniewski T., Jewish Bialystok and surroundings in Eastern Poland, Ipswich 1998.
zdjęcia: Stanisław Kamiński
|