W Strzyżowie funkcjonowały trzy cmentarze żydowskie. Najstarszy z nich - zlokalizowany przy obecnej ul.
Przecławczyka
- powstał na przełomie XVI i XVII wieku i początowo zajmował powierzchnię około 500 metrów kwadratowych. Cmentarz ten został całkowicie zniszczony, obecnie znajduje się tam skwer miejski. Drugi - założony w XVIII wieku - cmentarz miejscowej gminy żydowskiej znajdował się przy ul. Daszyńskiego, w miejscu zajetym dziś przez przyszkolne boisko. W wyniku zniszczeń wojennych po obu tych nekropoliach nie ma już śladu.
Do dziś przetrwał jedynie najmłodszy z cmentarzy, założony w 1850 roku wieku na Żarnowskiej Górze. Także ten cmentarz zniszczyli naziści podczas II wojny światowej.
Macewy posłużyły wówczas do wybrukowania strzyżowskiego rynku.
Dzięki inicjatywie Fundacji Rodziny Nissenbaumów oraz wywodzących się ze Strzyżowa Żydów i ich potomków, na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, teren nekropolii został uporządkowany i ogrodzony, odzyskano też kilkadziesiąt nagrobków. Pochodzący ze Strzyżowa Chaim Ben Zwi vel Henryk Moher wykonał też prace inwentaryzacyjne, polegające na spisaniu macew i odczytaniu imion i nazwisk zmarłych. Najstarsza ze zidentyfikowanych płyt nagrobnych pochodzi z 1884 roku i upamiętnia mężczyznę o imieniu Icchak. Przy wejściu umieszczono tablicę z napisem: "Ogrodzenie cmentarza zbudowała fundacja rodziny Nissenbaumów - Warszawa, w uzgodnieniu z Rabinem Samuelem Teitelbaumem, Rabinem Josefem Chaimem Frenklem, Rabinem Abrahamem Frenklem z Nowego Jorku". Wzniesiono również ohel, chroniący grób zmarłego 12 kwietnia 1930 r. (14 nisan 5690 r.) Altera Zewa Horowitza, syna Abrahama z Sędziszowa, rabina w Strzyżowie od 1882 r., znanego z zamiłowania do muzyki, kompozytora licznych melodii.
Jego macewę zdobią lwy podtrzymujące koronę, a wyryta poniżej inskrypcja głosi: "Arkę Pana przemocą nam zabrano. Szliśmy w świetle jego nauki i pouczeń, uczył nas mądrości i wiedzy, rabin i przewodnik, żył 45 lat w naszej społeczności. Zasługi jego nauki i modlitwy niech nas chronią. Biada nam, którzyśmy zostali jak trzoda bez pasterza. W wieczór pesach złożyliśmy świętą ofiarę" (tłum. Wojciech Tworek). Pierwsze litery każdego wersu, czytane pionowo tworzą imiona zmarłego: Alter Zew.
Dane osobowe odczytane z zachowanych macew
oprac. Henryk Mohrer
Źródło: Z. Rusek, D. Skóra, Społeczność żydowska w dawnym Strzyżowie i okolicy - historia i wspomnienia,
Strzyżów 2010, ss. 45-49. |
1. Szymszon Kett, zm. 1933
2. Chaim Hazenkoph; zm. 1933
3. Pesl Miriam Berglas; zm. 1938
4. Lea Rosen; zm. 1936
5. Lea Berge, zm. 1922
6. Gitel Babtsze, zm. 1927
7. Frima Rywka Langsam, zm. 1922
8. Josef Diamand, zm. 1929
9.
10. Abraham Keh (?.
11. Aba Miller, zm. 1933
12. Heszel Goldberg, zm. 1918
13. Pinchas Terk, zm. 1924
14. Tanhoum Yaakow, zm. 1906
15. Hersz Sziff, zm. 1934
16. Josef Ahacher, zm. 1928?
17. Dow Dawid, zm. 1902
18. Chana córka Elchanana, zm. 1915
19. Chaja Ester Mohrer, zm. 1932
20. Cwi Hirsz Mohrer, zm. 1925
21. Mosze Jehoszaw Rosen, zm. 1935
22. ?
23. Awigdor Mohrer, zm. 1928
24. H. Szmuel Tencer
25. ?
26. Basze córka Icchaka
27. Ester Dembicer
28. Frida Regal, zm. 1919
29. Seril, zm. 1917
30. Ester Zilberman, zm. 1939
31. ?
32. Eliezer
33. Lehreich, zm. 1937
34. Jechiel Rosen, zm. 1913
35. Dewora córka Icchaka
36. ?
37. Izrael z Dobrzechowa, zm. 1913
38. Bina Gutman, zm. 1929
39. Krejndel Kett, zm. 1926
40. Josef Ruderbeitel
41. Rywka córka Arona
42. Peril Ajchel z Dobrzechowa
43. Cwi Hersz Ber Berglas
44. Rechel Karp
45. Nechama, zm. 1923
46. ?
47. ?
48. Jechezkiel
49. Aaron Kanner, zm. 192?
50. Elazar Rosenblith, zm. 193?
51. Jekutiel ha-Kohen
52. Zisel Borgenicht
53. ?
54. Mindel córka Mosze, zm. 1911
55. Bejla Friedman, zm. 1915 |
56. ?
57. Mecha Kanner, zm. 1925
58. Kohen
59. ?
60. Miriam córka Szlomo
61. ?
62. Mali syn Chaima, zm. 1913
63. ?
64. Akiwa Szennel
65. Ester córka Szlomo
66. Sara córka Nety, zm. 1914
67. ?
68. Dewora Jenta
69. Malka córka Szmuela, zm. 1925
70. ?
71. Bejla Katz, zm. 1924
72. Jene Necha, zm. 1897
73. ?
74. ?
75. Chana Krois
76. Liebe Sturm
77. ?
78. Sara Lejba
79. Dewora Fierst
80. Chaja, zm. 1916
81. Mala Dewora, zm. 1920
82. Tauba Chawa Siegel, zm. 1920
83. ?
84. Jehuda Natan
85. Deutsch z Wielopola
86. Gitel Guzik
87. Ester, zm. 1924
88. ?
89. Mosze Mantel, zm. 1934
90. ?
91. Rachel
92. Icchak, zm. 1884
93. Stawa Kalb
94. ?
95. Peril
96. Gitel Mirel
97. Aron, zm. 1928
98. Rachel Lea, zm. 191?
99. Frida Jenta
100. Szprynca
101. Malka Roza Teitelbaum, zm. 1938
102. Cwi Szlomo, zm. 1915
103. Szymon
104. ?
105. Pinchas, zm. 1891
106. Jechezkiel Kaufman, zm. 1934
107. ?
108. Genendel Diamant, zm. 1937
109. Jechiel Mintz, zm. 1937 |
20 sierpnia 1996 roku w związku z zakończeniem budowy ohelu, na cmentarzu odbyła się uroczystość, w której udział wzięli wnuk rabina oraz przedstawiciele środowisk żydowskich oraz lokalnych władz i organizacji społecznych, między innymi Zygmunt Nissenbaum - prezes Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Hertz Frankel - przewodniczący Międzynarodowego Komitetu ds. Żydów i doradca prezydenta USA do spraw żydowskich oraz Marek Śliwiński, pełniący funkcję burmistrza miasta . Po oficjalnych wystąpieniach na strzyżowskim cmentarzu odmówiono Kadisz.
tekst: K. Bielawski
konsultacja: Danuta Skóra
zdjęcia: ,
|
