Jak podaje Marcin Wodziński, oficjalne otwarcie cmentarza nastąpiło 15 maja 1815 r. Z kolei w opracowaniach strzegomskich regionalistów, data założenia jest późniejsza i wiąże się z utworzeniem w 1816 r. cmentarza przy kościele św. Jadwigi. Według żyjącego w XIX w. Juliusa Filli, "rząd królewski (..) zabronił w dniu 16 grudnia 1816 roku dalszych pochówków na cmentarzu katolickim. Dlatego w następnych latach na cmentarz przekształcono część ogrodu zielnego, należącego do folwarku szpitalnego, przy kościele św. Jadwigi. Drugą część tego ogrodu oddano wyznawcom wiary mojżeszowej". Autorzy książki Strzegom, zarys monografii miasta i regionu powstanie cmentarza przy kościele św. Jadwigi datują na 1817 r., podając, że "na wydzielonym obszarze znalazło się miejsce dla ludności żydowskiej".

W tym czasie obiekt znajdował się poza terenem zabudowanym. Od południowego wschodu sąsiadował ze wzmiankowanym wcześniej cmentarzem chrześcijańskim, na którym chowano ewangelików i katolików.

Organizacją pochówków zajmowało się bractwo Chewra Kadisza (hebr., Bractwo Święte). Na początku XX w. przewodniczącym bractwa był Hermann Brinitzer, a od 1913 r. Hermann Licht. Na przełomie lat 20. i 30. XX w. do bractwa należało 15 osób .

Podczas drugiej wojny światowej działka cmentarna stała się własnością ubezwłasnowolnionego i podporządkowanego władzom nazistowskim Zrzeszenia Żydów w Niemczech, a w 1943 r. została przejęta przez gestapo. 13 października 1944 r. cmentarz sprzedano na rzecz miasta.

Od 1945 r. było to miejsce pochówku Żydów, którzy osiedlili się w Strzegomiu w wyniku powojennych migracji z centralnej i wschodniej Polski. Pochowano na nim m.in. Pejsacha Rubina (zm. w 1945 r.) oraz Rywkę Troper (zm. w 1963 r.).

W 1965 r., w sprawozdaniu Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Świdnicy, cmentarz opisano jako czynny, pozostający w gestii KWM, nieposiadający dozorcy. Według sprawozdania, od 1958 r. na cmentarzu nie były prowadzone prace renowacyjne. Jako konieczne prace wskazano: ustawienie żelaznej bramy, zreperowanie płotu, oczyszczenie z trawy. Koszt robót wyceniono na 4 tys. zł.

Po 1968 r., po emigracji strzegomskich Żydów, cmentarz stopniowo niszczał. W opracowanej przez Urząd do spraw Wyznań w 1981 r. Informacji dotyczącej cmentarzy wyznania mojżeszowego w Polsce , przy cmentarzu w Strzegomiu umieszczono adnotację: "Ogrodzony murem kamiennym, zdewastowanym w 40%. Cała powierzchnia zajęta pod nagrobki (kilkadziesiąt). Nagrobki poprzewracane, zdewastowane, większość wykonana z kamienia naturalnego".

Na początku XXI w. cmentarz porastała gęsta roślinność, utrudniająca dostęp do nagrobków. Mur był w uszkodzony w znacznym stopniu, istotny problem stanowiło zaśmiecenie.

W latach 2011-2014 na cmentarzu przeprowadzono zakrojone na szeroką skalę prace porządkowe i renowacyjne. Niemal całkowicie usunięto roślinność oraz śmieci, podniesiono część przewróconych macew, naprawiono kamienny mur. Prace były prowadzone przez uczniów i nauczycieli z Zespołu Szkół w Strzegomiu, Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Zatrudnienia i Kwalifikacji Zawodowych (niem., Verein zur Förderung von Beschäftigung und Qualifizierung) z Bad Freienwalde (dzięki któremu na cmentarzu pracowali bezrobotni z powiatów Märkisch-Oderland i Barnim), we współpracy z Urzędem Miejskim w Strzegomiu, Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP oraz Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Projekt renowacji opracował Günter Grützner ze Stowarzyszenia na Rzecz Wspierania Zatrudnienia i Kwalifikacji Zawodowych w Bad Freienwalde. Prace sfinansowano m.in. ze środków Europejskiego Funduszu Socjalnego.

21 czerwca 2015 r., za renowację cmentarza Zespół Szkół w Strzegomiu otrzymał nagrodę "Laur Pamięci", przyznaną przez Ambasadę Izraela, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Polsce.

Obecnie na cmentarzu, na podstawie nagrobków w różnym stanie zachowania oraz mogił ziemnych, można wyróżnić około 105 grobów, przy czym tylko 35 posiada nagrobki zawierające dane personalne zmarłych lub co najmniej daty zgonów. Wyraźny jest rzędowy układ pochówków, z nagrobkami zwróconymi licem w kierunku północno-wschodnim. Większość zachowanych nagrobków to stele w formie stojącego pionowo prostokąta, zamkniętego łukiem półkolistym lub nadwieszanym, z podziałem na cokół, płaszczyznę inskrypcyjną i przyczółek. Zidentyfikowano kilka stel podwójnych, stojących na grobach osób spokrewnionych oraz grobowców rodzinnych. Jako materiał do ich wykonania stosowano m.in. granit strzegomski, piaskowiec, beton. Groby zabezpieczano poprzez ich obmurowanie w postaci niskiego ogrodzenia lub w ceglano-betonowej pokrywy. Inskrypcje sporządzono w językach niemieckim i/lub hebrajskim, w jednym przypadku w językach hebrajskim i polskim. Najstarsza zidentyfikowana macewa stoi na grobie Ester córki Awrahama (zm. 30 kwietnia 1816 r.), najmłodsza - na grobie Rywki (Rebeki) Troper, zmarłej w 1963 roku. Spis zachowanych nagrobków można znaleźć na www.cmentarze-zydowskie.pl/strzegom_macewy2017.xls.

Cmentarz jest otoczony kamiennym murem, z żelazną bramą osadzoną na ceglanych filarach. Wejście na cmentarz jest zamknięte, miejsca przechowywania klucza nie ustalono.

Cmentarz stanowi własność Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. Obiekt figuruje w Gminnej ewidencji zabytków, pożądane byłoby wpisane go do Rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego.

tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T., Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska,
Warszawa 2008, s. 43.
Filla J., Kronika miasta Strzegomia od czasów najdawniejszych do roku 1989, Strzegom 2014, s. 317.
Grużlewska A., Żydzi z prowincji. Świdnicki i wałbrzyski okręg synagogalny 1812-1945. Dzierżoniów, Strzegom, Świdnica, Świebodzice, Wałbrzych, Dzierżoniów 2016, s. 104.
Popiński K., Strzegom w latach 1807-1900, [w:] Strzegom. Zarys monografii miasta i regionu,
red. K. Mitwijowski, Strzegom 1998, s. 179.
Urban K., Cmentarze żydowskie , synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006, s. 733.
Wodziński M., Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII-XVIII wieku, Wrocław 1996, ss. 60, 63.
Archiwum Akt Nowych, Urząd ds. Wyznań, sygn. 132/272, Informacja dotycząca cmentarzy wyznania
mojżeszowego w Polsce, k. 220.
Renowacja cmentarza żydowskiego w Strzegomiu [online] http://www.strzegom.pl/2004/strony/aktualnosci/2013/09/064.php [dostęp: 02.07.2017].
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu