W latach drugiej wojny światowej na "nowym" cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji, ofiary grzebano w miejscu kaźni. 5 i 6 listopada 1942 r., podczas tzw. likwidacji getta, na cmentarzu rozstrzelano około 400 osób, w większości starców i dzieci. W późniejszym okresie - przypuszczalnie w 1944 r. - zwłoki wykopano i spalono. Podczas wojny rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Prawdopodobnie część nagrobków usunięto na polecenie Niemców. Po 1945 r. cmentarz służył jako pole uprawne i pastwisko.

14 grudnia 1962 r. Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Stopnicy przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza do celów grzebalnych, którą Minister Gospodarki Komunalnej zatwierdził 26 czerwca 1964 r. PGRN w Stopnicy ponownie zajęło się sprawą cmentarza w 1965 r., tym razem wnioskując o jego likwidację i przekształcenie na park (uchwała nr 1/1/65 z 19 czerwca 1965 r.). Tym razem procedowanie na szczeblach wojewódzkim i centralnym zajęło pięć lat i dopiero 31 marca 1970 r. Minister Gospodarki Komunalnej podpisał decyzję o przeznaczeniu cmentarza "na realizację narodowych celów gospodarczych". W dołączonym uzasadnieniu podano: "Cmentarz byłej gminy żydowskiej o pow. 1,12 ha [...] w czasie okupacji został przez okupanta całkowicie zdewastowany i zaorany. Obecnie częściowo uprawiany jest pod ziemiopłody, a częściowo przeznaczony jest pod uprawy łąkowe". Na początku lat 70. w północnej części cmentarza zbudowano stację transformatorową dla napięcia 15 kV.

W przygotowanym przez Urząd Wojewódzki w Kielcach w 1991 r. zestawieniu cmentarzy żydowskich na Kielecczyźnie, w przypadku "nowego" cmentarza zapisano: "Częściowo zajęty pod stację transform. Pozostała część wolna, niezadrzewiona, uporządkowana. Było nowe ogrodzenie słupkami metal. zwieńczonymi łańcuchami, zniszczone przez okoliczną ludność. Ślady ogrodzenia kamiennego, ok. 20 części po nagrobkach. Teren czysty". Urząd Wojewódzki rekomendował ustawienie tablic informacyjnych na obu cmentarzach.

W wyniku zniszczeń granice cmentarza są nieczytelne, w jego obrębie zachowały się pojedyncze destrukty nagrobków z piaskowca. Brak jest jakiejkolwiek formy upamiętnienia. Właścicielem terenu jest Gmina Stopnica.

Oba cmentarze są wpisane do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków (nr E-1987-04-30) oraz Gminnej Ewidencji Zabytków (nr G-2017-11-29).

Tekst: Krzysztof Bielawski
Żródło:
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 885/9/33, Decyzje o zamknięciu cmentarzy
i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie kieleckim.
Archiwum Państwowe w Kielcach, Urząd Wojewódzki w Kielcach, sygn. 1080/1503, Cmentarze żydowskie i synagogi.
Kraemer J., Stopnica , [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Pedrycz W., Rek J., Stopnica, [w:] Województwo świętokrzyskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 14187, [bmw] 1987.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Woj. kieleckie, Warszawa 1980.
Urbański K., Almanach gmin żydowskich województwa kieleckiego w latach 1918-1939, Kielce 2007.
Kliknij tu, by obejrzeć film nakręcony na tym cmentarzu