Data założenia cmentarza żydowskiego w Serocku nie jest znana. Wiadomo, że na początku dziewiątej dekady XVIII w. żydowscy mieszkańcy Serocka chowali zmarłych w Nasielsku. Świadczy o tym zapis w protokole lustracji parafii serockiej z 1781 r.: "Co zaś żydów tyczy się i ci nie mają synagogi, tylko się do browarni Starościńskiego co szabas na prywatne nabożeństwo schodzą, a w uroczyste święta do Nasielska jeżdżą i tam się na kirkucie, gdy który z nich umrze grzebią". W Księdze Pamięci Serocka znajdują się przekazy o pochówkach miejscowych Żydów również w Popowie Kościelnym.

W świetle ustaleń regionalisty dr. Sławomira Jakubczaka cmentarz żydowski w Serocku powstał prawdopodobnie w latach 1821-1822. Był to okres uniezależnienia się społeczności żydowskiej Serocka od gminy wyznaniowej w Nasielsku. Jej zadłużenie odbijało się także na serockich Żydach, a przewożenie zwłok do odległego o 20 km miasta powodowało znaczne niedogodności.

Najstarsza znana wzmianka o "cmentarzu starozakonnych" pojawiła się w opisie granic Serocka z 1824 r. sporządzonym na podstawie pomiarów miasta wykonanych w latach 1822-1823. W 1828 r. wykonano plan miasta z zaznaczeniem cmentarza (kir.), położonego na granicy Serocka i Wierzbicy. Według Sławomira Jakubczaka na planie w obrębie cmentarza zaznaczono "dwa obiekty, chyba ohele" , w rzeczywistości dwa niezbyt wyraźne znaki stanowią oznaczenie cmentarza niechrześcijańskiego.

Cmentarz powstał na działce oddalonej około 1,2 km od rynku, zgodnie z przyjętymi na przełomie XVIII i XIX w. przepisami, które zalecały lokowanie miejsc pochówku z dala od zabudowy miejskiej. Był to przejaw rozwoju świadomości zagrożeń sanitarnych wynikających z sąsiedztwa grobów i studni oraz występowania epidemii. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów 18 lutego 1792 r. wydano Uniwersał do Miast Wolnych względem cmentarzy i szlachtuzów, w którym polecono zakładanie cmentarzy poza miastem. Kwestię lokalizacji cmentarzy regulował ukaz carski z 1817 r. o chowaniu zmarłych oraz postanowienie Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z 1846 roku. Niewykluczone, że jednym z czynników przemawiających za umiejscowieniem cmentarza nad brzegiem Narwi był dostęp do wody, koniecznej do rytualnej ablucji.

Pierwszy zachowany Etat dla Kasy Bóżnicznej Miasta Serocka jest datowany na lata 1844-1846 i zawiera pozycje budżetowe związane z cmentarzem. Były to dochody "z dzierżaw z kąpieli i pokładnego" w kwocie 31 rubli i 72 kopiejek oraz "dochody nadzwyczajne" z pogrzebów w kwocie 65 kopiejek. W Etacie dla Kasy Ekonomicznej Miasta Serocka z funduszów Bużnicznych na lata 1847-1849 uwzględniono wynagrodzenie stróża cmentarza za grzebanie ciał zmarłych (9,94 rubla). Przychody i wydatki dotyczące funkcjonowania cmentarza - między innymi "ofiary dobrowolne przy pogrzebach zbierane" - występowały również w kolejnych budżetach dozoru bóżniczego w Serocku.

W połowie XIX w. cmentarz sąsiadował z posesją, na której stał dwór generała Kazimierza Małachowskiego. Jego granicę opisano następująco: "przegon wyorany stanowi granicę aż do rzeki Narwi, obok cmentarza żydowskiego, z prawej strony tegoż znajduje się na granicy krzyż i trzy kopce, a z lewej strony ku Narwi wysypane są dwa kopce".

W 1884 r. cmentarz zajmował działkę o powierzchni 152 prętów kw. (2836,32 m kw.). Z czasem rozwój demograficzny społeczności żydowskiej w Serocku (375 osób w 1827 r., 920 osób w 1857 r., 2054 osoby w 1897 roku ) wymusił powiększenie powierzchni cmentarza do około 1,3 ha. Data zakupu przyległego gruntu nie jest znana. W następstwie rozszerzenia cmentarza miejscowi Żydzi używali określeń stary i nowy cmentarz. Jeszcze podczas pierwszej wojny światowej cmentarz znajdował się z dala od wsi. W kolejnych dwóch dekadach coraz bliżej cmentarza zaczęto wznosić zabudowania. Jednym z nowych obiektów był tartak należący do Karola Dłużewskiego, a później do Stanisława Głowackiego. Dostęp do cmentarza był możliwy od strony Narwi, od obecnej ul. Retmańskiej.

Wobec braku archiwalnego materiału ikonograficznego wygląd cmentarza nie jest znany. Na podstawie szczątkowej liczby zachowanych macew można stwierdzić, że był to obiekt charakterystyczny dla większości założonych w XIX w. cmentarzy żydowskich centralnego Mazowsza - z nagrobkami w formie stel wykonanych z piaskowca, prawdopodobnie także z polnych kamieni granitowych (takie nagrobki zachowały się w Popowie Kościelnym) oraz z drewna (głównie dębiny). Księga Pamięci Serocka wzmiankuje między innymi grób rawa, czyli prawdopodobnie rabina Josefa Lewinsteina, oraz nagrobek w formie złamanego pnia drzewa na grobie działacza lewicowego Jankiela Kuźnickiego.

Przypuszczalnie teren był ogrodzony. Wzmianki o dozorcy (w okresie międzywojennym był nim chrześcijanin o nazwisku Kędzierski ) wskazują, że na cmentarzu znajdowała się stróżówka i zapewne także dom przedpogrzebowy.

Przybliżoną liczbę osób pochowanych na cmentarzu można oszacować na podstawie niepełnych akt metrykalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Grodzisku Mazowieckim. Od 1876 r. do 1904 r. w Serocku zarejestrowano 744 zejścia śmiertelne, przy czym nie zachowały się spisy dla sześciu roczników. Daje to średnio 32 zgony rocznie. Należy przy tym pamiętać o wysokiej w XIX w. śmiertelności dzieci, których zgonów często nie odnotowywano. Mając na uwadze rozwój demograficzny miejscowej społeczności żydowskiej oraz fakt, że cmentarz był czynnie użytkowany od lat 20. XIX w. do deportacji serockich Żydów w grudniu 1939 r., można przyjąć, że spoczęło na nim nie mniej niż 1,5 tys. osób.

We wrześniu 1939 r. na cmentarzu pochowano ofiary niemieckich ataków na miasto, między innymi ciała osób zabitych w piwnicy domu Jakowa Rozenberga. Podczas drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Na polecenie Niemców część nagrobków użyto do ułożenia schodów i budowy tarasu widokowego na wzgórzu Barbarka. Do zniszczeń mogło też dojść w 1944 r. w wyniku kopania transzei na zachodnim brzegu Narwi oraz walk z jednostkami Armii Czerwonej. Brak jest szczegółowych źródeł dotyczących destrukcji cmentarza, niewykluczone jednak, że - podobnie jak w setkach innych miejscowości w Polsce - udział w jego niszczeniu mieli także niektórzy mieszkańcy Serocka oraz okolicznych wsi, a proces był kontynuowany w kolejnych dekadach. Po wojnie cmentarz służył jako pastwisko.

W wyniku wymordowania przez Niemców niemal wszystkich żydowskich mieszkańców Serocka cmentarz został pozbawiony naturalnych opiekunów. Po 1945 r. komunistyczne władze doprowadziły do przerwania ciągłości prawnej między istniejącymi przed wojną gminami żydowskimi a powojennymi organizacjami zrzeszającymi polskich Żydów. To posunięcie w połączeniu z dekretami i ustawą o majątku opuszczonym spowodowało, że cmentarze żydowskie zostały przejęte w posiadanie przez Skarb Państwa, a po 10-letnim okresie zasiedzenia powinny stać się jego własnością. Takie traktowanie cmentarzy zostało potwierdzone w Okólniku Ministra Gospodarki Komunalnej z 3 sierpnia 1964 r., w którym zaznaczono, że nieczynne cmentarze żydowskie, stanowiące majątek opuszczony, przeszły na własność państwa przez przedawnienie i powinny zostać zamknięte. W trakcie prac nad artykułem nie udało się ustalić, czy i kiedy władze państwowe przeprowadziły procedurę zamknięcia cmentarza żydowskiego w Serocku i przeznaczenia go na inny cel. Dokumentów dotyczących tej kwestii nie znaleziono w Urzędzie Miasta i Gminy w Serocku, Archiwum Państwowym w Grodzisku Mazowieckiem ani w Archiwum Akt Nowych. Cmentarz żydowski w pobliskim Nowym Dworze Mazowieckim zamknięto na podstawie zarządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z 24 maja 1962 r., a w Pułtusku - 31 maja 1963 roku. Zarządzenia były podpisywane w następstwie uchwał przyjmowanych przez terenowe prezydia rad narodowych.

W latach 70. cmentarz znalazł się w obrębie Ośrodka Wczasowego "Narew", należącego do Centralnego Związku Rzemiosła, a później do KC PZPR. W wyniku destrukcji naziemne ślady cmentarza uległy zatarciu, jego obszar był użytkowany jako strefa rekreacyjna. W nieustalonym czasie z cmentarza wydzielono kilka działek geodezyjnych.

Cmentarz w Serocku nie został uwzględniony w opracowanym w 1981 r. przez Urząd do Spraw Wyznań spisie cmentarzy żydowskich w Polsce. W połowie lat 80. cmentarzem zainteresowali się działacze Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. W liście wysłanym 31 października 1985 r. do naczelnika Miasta i Gminy Serock wyrazili zaniepokojenie profanacją kamieni nagrobnych znajdujących się na wzgórzu Barbarka. Informowali, że macewy są spychane ze skarpy i spadają na stojące poniżej zabudowania. Zaapelowali do władz miasta o zabezpieczenie nagrobków i utworzenie z nich lapidarium, jednocześnie deklarując pomoc w pracach projektowych oraz w dokumentacji macew. W odpowiedzi Marianna Niegowska, zastępczyni naczelnika Miasta i Gminy Serock, stwierdziła, że fragmenty nagrobków znajdują się na posesji prywatnej, a cmentarz - na terenie zabudowanym, który nie jest we władaniu UMiG. Władze Serocka zasugerowały przewiezienie fragmentów nagrobków na cmentarz żydowski na warszawskim Bródnie. Propozycja nie została zaakceptowana przez zarząd Komitetu, odrzucił ją także Konserwator Zabytków m.st. Warszawy Feliks Ptaszyński. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce opowiadał się za znalezieniem na terenie miasta miejsca (w miarę możliwości w pobliżu cmentarza), w którym można byłoby złożyć zachowane macewy.

W 1989 r. Konserwator Zabytków Miasta Stołecznego Warszawy wszczął z urzędu postępowanie o wpisanie cmentarza do rejestru zabytków. W zawiadomieniu wysłanym 18 grudnia 1989 r. do Urzędu m.st. Warszawy jako lokalizację obiektu błędnie podano wzgórze Barbarka. Procedura prawdopodobnie nie została doprowadzona do końca - obecnie cmentarz nie figuruje w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

W 1990 r. Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej jako następczyni PZPR w ramach rozliczenia kredytu zaciągniętego na kampanię wyborczą przeniosła prawo własności OW "Narew" na bank PKO BP , który przez kolejne lata prowadził w ośrodku centrum konferencyjno-szkoleniowe. W obrębie cmentarza znajdowały się altany grillowe oraz plac zabaw.

W 1992 r. władze gminy Serock doprowadziły do wydobycia około 30-40 destruktów macew ze wzgórza grodowego Barbarka. Nagrobki złożono na terenie cmentarza, a później na pagórku znajdującym się kilkadziesiąt metrów od jego granicy. W 2003 r. Sławomir Jakubczak oczyścił macewy, połączył rozbite fragmenty i wykonał dokumentację fotograficzną.

O cmentarzu pamiętali mieszkający poza Polską seroccy Żydzi i ich potomkowie. Jednym z nich był Howard B. Orenstein, który na stronie internetowej Explore Your Jewish Heritage in Serock zwracał uwagę na stan obiektu oraz niszczejące nagrobki. W 2007 r. The US Commission for the Preservation of America's Heritage Abroad wystąpiła do Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha z prośbą o pomoc w upamiętnieniu cmentarza. W działania zaangażował się Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP oraz związana z nim Komisja Rabiniczna do spraw Cmentarzy. Pierwszoplanową kwestią było ustalenie granic cmentarza oraz jego odzyskanie. W następstwie podjętych starań 28 września 2011 r. Wojewoda Mazowiecki na podstawie Ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej wydał decyzję o nabyciu przez Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP prawa własności wchodzących w skład cmentarza działek geodezyjnych o numerach 1/18, 1/19, 1/20, 1/22, 175/18 o łącznej powierzchni 1,3866 ha. ZGWŻ przekazał cmentarz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego - organizacji powstałej w 2000 r. na mocy porozumienia zawartego między ZGWŻ a World Jewish Restitution Organization. Do zadań FODŻ należy między innymi zarządzanie mieniem ZGWŻ i opieka nad obiektami o znaczeniu religijnym i historycznym.

Pod koniec 2013 r. FODŻ rozpoczęła prace na cmentarzu. W jego zachodniej części zbudowano lapidarium w formie ściany obłożonej płytami z czarnego granitu, do której przytwierdzono kilkanaście destruktów macew. W centralnej części pomnika umieszczono tablicę z gwiazdą Dawida oraz napisem w językach polskim i angielskim: "Cmentarz żydowski w Serocku. Miejsce pochówku Żydów od XVIII w., zniszczony przez niemieckich nazistów w 1939 r. Nagrobki przez wiele lat leżały na stosie nieopodal cmentarza. Ten pomnik jest hołdem dla niegdyś kwitnącej gminy żydowskiej i żydowskich mieszkańców Serocka, zamordowanych podczas Holokaustu ze względu na ich pochodzenie. Wzniesiony przez United States Commission for the Preservation of America's Heritage Abroad i jej członka Lee R. Seemana we współpracy z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i dzięki wsparciu rodziny kongresmena Gary'ego L. Ackermana, przyjaciół i rodziny Hannah Champness, Melvina i Beli Schoenfeldów, Stanleya Silversteina, rodziny Jeffreya Barnetta i wielu innych. 2014/5774". Uroczyste odsłonięcie lapidarium odbyło się 27 sierpnia 2014 roku. W tym samym roku na zlecenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Marcin Wygocki i Sławomir Pastuszka wykonali zdjęcia zachowanych nagrobków oraz indeks osobowy zmarłych. Dokumentacja została opublikowana na prowadzonym przez muzeum portalu internetowym Wirtualny Sztetl (www.sztetl.org.pl).

W 2015 r. FODŻ dzięki środkom pozyskanym z Fundacji PKO Banku Polskiego ogrodziła cmentarz płotem z metalowych przęseł rozpiętych pomiędzy betonowymi słupami na cokole. We wrześniu 2015 r. Jonny Daniels i Lena Klaudel z Fundacji "From the Depths" przewieźli na cmentarz dwa fragmenty macew, które znajdowały się przy Dębie Pamięci na terenie Środowiskowego Dom Samopomocy w Serocku.

12-15 października 2021 r. z inicjatywy władz samorządowych Miasta i Gminy Serock na cmentarzu przeprowadzono prace porządkowe obejmujące przede wszystkim wycinkę niepielęgnowanej roślinności. Akcja została dofinansowana ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu przyznanych Fundacji Dziedzictwa Kulturowego na działania Koalicji Opiekunów Cmentarzy Żydowskich w Polsce. Partnerami projektu były Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Powiatowy Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Włodzimierza Wolskiego w Serocku.

28 października 2021 r. burmistrz Serocka Artur Krzysztof Borkowski wystąpił za pośrednictwem FODŻ do ZGWŻ z propozycją nieodpłatnego przejęcia cmentarza. Motywację stanowiła chęć zapewnienia obiektowi jeszcze lepszej opieki i zwiększenia jego dostępności. Po uzyskaniu pozytywnej decyzji ZGWŻ, 14 czerwca 2022 r. podpisano akt notarialny dotyczący przekazania cmentarza w formie darowizny na rzecz Miasta i Gminy Serock. W latach 2022-2023 r. UMiG przeprowadził dalsze prace na cmentarzu, między innymi zabezpieczenie i wyeksponowanie kolejnych odnalezionych nagrobków, naprawę ogrodzenia i chodników oraz wykonanie dojścia.

Tekst stanowi fragment artykułu: K. Bielawski, M. Tarajko, Cmentarz żydowski w Serocku - specyfika kulturowa, historia i stan zachowania, [w:] Serock i okolice. Z dziejów dawnych i najnowszych, red. M. Pakuła, Serock 2022.