Cmentarz żydowski w Sędziszowie Małopolskim znajduje się w południowej części miasta, przy ul. Szkarpowej i zajmuje działkę o nieregularnym kształcie o powierzchni 9539 m kw. Nekropolia została założona prawdopodobnie w XVIII w. Podawana w niektórych publikacjach informacja o powstaniu nekropolii w XVI w. wydaje się wątpliwa.

W ciągu około 200 lat funkcjonowania cmentarza pochowano na nim nie mniej niż kilka tysięcy osób. W 1885 r. spoczął tu miejscowy cadyk Awraham Horowic, syna Jakowa z Mielca, wnuk słynnego Naftalego Cwi z Ropczyc.

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu naziści dokonywali egzekucji. Do największej z nich doszło 24 lipca 1942 r., w trakcie likwidacji getta, kiedy na terenie miasta oraz na cmentarzu rozstrzelano około 400 osób. Ciała ofiar pochowano w zbiorowej mogile w południowej części cmentarza.

W czerwcu 1942 roku (...) koło cmentarza żydowskiego junacy [Baudienstu] wykopali dół 15 m x 3 m x 3 m (...). Na drugi dzień, w piątek od rana rozpoczęła się egzekucja. (...) Zabici wpadali do dołu. W dole gromadziła się krew, aż w końcu wypełniła luki między ciałami. Jedna Żydówka podrapała junaka po twarzy, gdy zdejmował jej kolczyki z uszu. Doskoczył Niemiec i tak silnie ją uderzył, że padła nieprzytomna na ziemię. (...) Następnie doprowadzono Żydów z Ropczyc. (...) Jeśli zabity ruszał się jeszcze w dole, Niemcy strzelali do niego. (...) Łącznie mogło zginąć 400-700 Żydów. (...) Po zakończeniu sędziszowskiej egzekucji dół z wymordowanymi zasypano 2 furami wapna i przykryto ziemią. Po wojnie w 1946 r. Żydzi zbudowali na tym miejscu pomnik z odpowiednią tablicą, którą dzieci z Sędziszowa rozbiły kamieniami".
ks. W. Święs, Historia parafii i kościoła w Górze Ropczyckiej, mps, Góra Ropczycka 1957.

Po zakończeniu działań wojennych miejscowy Komitet Żydowski doprowadził do upamiętnienia ofiar Zagłady. W 1946 r. na ich grobie ustawiono pomnik z napisem: "Tu spoczywa ponad 400 Żydów, którzy zginęli śmiercią męczeńską, zamordowani przez zbirów hitlerowskich w r. 1942. Cześć ich pamięci. Pomnik ten został postawiony przez Komitet Żydowski Sędziszowa w r. 1946".

W ciągu kolejnych dekad opuszczony cmentarz stopniowo niszczał. W jego obrębie przetrwały jedynie pojedyncze macewy lub ich fragmenty, m. in. nagrobek Mosze Lincera syna Chaima ha-Lewi, zm. 7 tiszri 5708 r. (21 września 1947 r.). W 1996 r. dzięki staraniom Fundacji Rodziny Nissenbaumów oraz rabina Sameula Teitelbauma nekropolia została ogrodzona i uporządkowana. Wzniesiono także ohel z macewą upamiętniającą cadyka Awrahama syna Jakowa Horowitza (zm. 1 adar 5645 r. - 16 lutego 1885 r.), jego żonę Rachelę córkę Szmuela ha-Kohena (zm. 14 kislew, rok nieznany) oraz Aszera Lemila syna Towie Horowitza, wnuka Awrahama Horowitza, zm. 10 siwan 5693 r. ( 9 grudnia 1932 r.).

Pod koniec kwietnia 2013 r. z inicjatywy Tomasza Kocura-Malca z grupy AntySchematy przeprowadzono akcję sprzątania cmentarza. W pracach uczestniczyli między innymi uczniowie z Liceum Ognokształcacego i Zespołu Szkół Zawodowych oraz osoby z Dziennego Centrum Aktywności Ruchowej. W ciągu trzech dni robót wykarczowano zarośla i wywieziono śmieci. W tym samym czasie na jednej z pobliskich posesji odnaleziono kolejną macewę, stojącą niegdyś na grobie Chany Bejli córki Josefa Dowa, zm. 7 ijar 5697 r. (18 kwietnia 1937 r.).

Na przełomie 2019 r. i 2020 r. Shendishov Jewish Heritage Foundation wybudowała nowy ohel.

Cmentarz jest ogrodzony, z zamykaną bramą. Chęć wejścia należy uzgodnić wcześniej z Tomaszem Malcem z Fundacji AntySchematy2 (tel. 791 987 331).

tekst: Krzysztof Bielawski
zdjęcia: Małgorzata Płoszaj
Kliknij tu, by obejrzeć film nakręcony na tym cmentarzu