Do drugiej połowy XVIII w. obecność Żydów w Ścinawie ograniczała się do ich krótkoterminowych pobytów. Pierwszym Żydem, którym osiedlił się w tym mieście był fabrykant tytoniu Borchard Loeser. Zamieszkał on w Ścinawie na mocy przywileju z 27 lutego 1772 r., który zezwalał mu na osiedlenie się w dowolnie wybranym mieście na Śląsku. Loeser zakupił w Ścinawie plac po spalonym domu i wybudował na nim fabrykę tytoniu. W 1787 r. rodzina Loesera liczyła dziesięć osób. Do członków jego rodziny lub do zatrudnianych przez niego w fabryce osób należał wówczas Michael Hirschel Cohn, zamieszkujący Ścinawę również od 1772 r., który w 1812 r. jako jedyny ścinawski Żyd otrzymał niemieckie obywatelstwo (równocześnie zmienił nazwisko na Cohnstadt). Gmina żydowska w Ścinawie powstała dopiero po 1812 r. Powoli w mieście osiedlali się kolejni Żydzi: w 1814 r. Samuel Wohlauer, w 1821 r. Moritz Altmann, a w 1825 r. jego brat Julius. W 1829 r. Ścinawę zamieszkiwało dwunastu Żydów, w 1830 r. szesnastu, a dwa lata później dziewiętnastu. Z powodu tak niskiego stanu liczebności swych wyznawców, w 1832 r. gmina żydowska w Ścinawie przyłączyła się do gminy głogowskiej. Dopiero 25 września 1887 r. ścinawska gmina ponownie się usamodzielniła, a w 1906 r. dołączono do niej gminę wołowską.

Ścinawscy Żydzi swój dom modlitwy posiadali od około 1829 r. Dokumenty historyczne wymieniają Markusa Salza z Kobylna jako pierwszego urzędnika tam zatrudnionego. Powolny wzrost liczby ludności żydowskiej nie wymógł przez długi czas konieczności budowy synagogi. Dopiero w drugiej połowie XIX w. zakupiono w pobliżu ścinawskiego rynku dom i przebudowano go na synagogę. Jej uroczyste oddanie do użytku nastąpiło 18 września 1862 r.

W XX w. liczba żydowskich mieszkańców Ścinawy systematycznie spadała. Żydzi, którzy pozostali w mieście, zostali podczas wojny zamordowani w różnych miejscach, m.in. w Treblince, Terezinie, Mińsku i Bernburgu.

Cmentarz żydowski w Ścinawie jest położony na obrzeżach miasta, około 1,10 km na południowy zachód od Rynku, przy ul. Witosa. Cmentarz znajduje się w obrębie działki geodezyjnej nr 021104_4.0004.112 na planie pięcioboku o powierzchni ok. 0,17 ha.

Grunt z przeznaczeniem na cmentarz został zakupiony w 1842 r., a pierwszy pochówek odbył się w 1845 r. Wcześniej Żydzi ze Ścinawy chowali swoich zmarłych na cmentarzach w Brzegu Dolnym, Głogowie i Prusicach.

W 1962 r. Ministerstwo Gospodarki Komunalnej dokonało oficjalnego zamknięcia cmentarza do celów grzebalnych.

Pochówki są rozmieszczone w siedmiu regularnych rzędach, na osi północ-południe. Większość nagrobków to stele zamknięte łukiem lub o zwieńczeniu trójkątnym oraz obeliski, wykonane z piaskowca oraz granitu. Na grobie Georga Haucka wystawiono nagrobek portykowy. Powierzchnię poszczególnych grobów wyznaczają niskie obmurowania.

Dekoracja nagrobków ogranicza się do płaskorzeźbionych motywów geometrycznych i florystycznych. Motywy charakterystyczne dla sztuki sepulkralnej Żydów aszkenazyjskich występują stosunkowo rzadko, w postaci gwiazdy Dawida, korony (nagrobek Krejndel córki Jakowa Aleksandra), złamanej świecy. Inskrypcje wykonano w językach hebrajskim lub niemieckim i hebrajskim.

Szata roślinna cmentarza składa się z traw, klonu zwyczajnego, głogu pospolitego, robinii akacjowej, dębów szypułkowych i lipy drobnolistnej.

Cmentarz uległ dewastacji w niewielkim stopniu i tym samym należy do grupy najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich w województwie dolnośląskim. Kilka grobów pozbawionych jest tablic inskrypcyjnych, na innych nagrobkach widoczne są ślady skuwania prawdopodobnie marmurowych lub metalowych płyt oraz metalowych elementów zdobniczych. W trakcie wizji lokalnej w 2019 r. nie udało się ustalić lokalizacji pochówków z pierwszych lat funkcjonowania cmentarza (najstarszy zidentyfikowany nagrobek jest datowany na 5622 r. według kalendarza hebrajskiego, odpowiadający w kalendarzu gregoriańskim okresowi pomiędzy 5 września 1861 r. a 24 września 1862 r.). Współczesne ogrodzenie nie posiada bramy i furtki (istniejących co najmniej pod koniec lat 80. XX w.), metalowe przęsła w części frontowej są wgniecione prawdopodobnie w wyniku wypadku samochodowego. Istotnym problemem jest korozja piaskowca użytego do wykonania nagrobków, z których część została zaatakowana przez bakterie siarkowe. Do zniszczeń materiału kamiennego doszło także podczas trzech pożarów, które objęły cmentarz w latach 2018-2019.

Cmentarz znajduje się pod opieką Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Ziemi Ścinawskiej "Mała Ojczyzna".

tekst: Małgorzata Frąckowiak, Krzysztof Bielawski
zdjęcia: Małgorzata Frąckowiak
Bibliografia: T. Włodarczyk, Z historii Żydów w regionie legnickim, Jelenia Góra 2016.
Podziękowania dla Andrzeja Sitarskiego za udostępnienie materiałów.
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu