Cmentarz żydowski w Ryczywole położony jest w zachodniej części miejscowości, około 100 m na południowy zachód od ul. Szkolnej, w pobliżu hali sportowej, na niewielkim wzniesieniu i zajmuje działkę nr 37 na planie zbliżonym do litery L, o powierzchni 0,38 ha. Data założenia nie jest znana - niewykluczone, że cmentarz powstał około 1735 r., wraz z ukonstytuowaniem się miejscowej gminy wyznaniowej.

Brak potwierdzonych informacji o losach cmentarza podczas drugiej wojny światowej. Można przypuszczać, że w tym okresie rozpoczął się proces jego dewastacji. Po 1945 r. do emigracji w 1964 r. obiektem opiekował się Eryk Kron z Wągrowca, który doprowadził do odbudowy ogrodzenia. Kronikarz Bernard Nogalski napisał: "Po wyzwoleniu z funduszów Żydów w Polsce został zbudowany z cegieł cały nowy parkan, ale cmentarz został bez dozoru i opieki tak, że w 1979 r. z parkanu od strony zachodniej i północnej nie zostało nic oprócz śladów fundamentów. Wszystkie cegły zostały rozkradzione przez rodaków w celu budowlanym". Macewy wykorzystano do prac budowlanych oraz utwardzania placów i podwórzy, między innymi w pobliskim Państwowym Przedsiębiorstwie Gospodarczym i na jednej z posesji przy ul. Czarnkowskiej. W latach 80. XX w. B. Nogalski odnalazł dwie macewy: Jechezkiela syna Joela z Czarnkowa, zmarłego w dn. 11 września 1842 r. oraz Michli córki Icchaka, zmarłej 8 lutego 1832 r. Obie macewy zabezpieczono w Muzeum Kultury Ludowej w Osieku. Przez kolejne dekady cmentarz był pozbawiony nagrobków, porośnięty gęstą roślinnością i częściowo zaśmiecony. Zachowały się fragmenty ceglanego muru.

W sierpniu 2013 r. grupa ryczywolskich społeczników odkopała na terenie dawnego PGR kilka macew. Prace poszukiwawcze kontynuowano w listopadzie 2013 r. Łącznie znaleziono około 70 fragmentów nagrobków, które złożono w budynku dawnego kościoła ewangelickiego.

W 2014 r. Robert Zimny, Krzysztof Bielawski, Łukasz Bentkowski, Marcin Jasiński i Jacek Dereżyński wykonali inwentaryzację 61 odnalezionych macew i ich fragmentów.

W latach 2020-2021 kilkudziesięciu wolontariuszy pod kierownictwem Roberta Zimnego i Jacka Dereżyńskiego, przy wsparciu m.in. sołtyski Anny Jęśko, Urzędu Gminy i miejscowych przedsiębiorców przeprowadziło na cmentarzu prace porządkowe i wykonało lapidarium. Zrekonstruowano fragment muru i filary bramy. W alei cmentarnej w dwóch rzędach ustawiono kilkanaście najlepiej zachowanych macew, a najmniejsze fragmenty nagrobków osadzono w niewielkim murku oraz w zboczu cmentarza. Aleję utwardzono płytami chodnikowymi i wysypano tłuczniem. Zamontowano lampę solarną, granice cmentarza zaznaczono ceglanymi narożnikami. Na murze zainstalowano tablice z informacjami o historii Żydów z Ryczywołu oraz 60 aluminiowych tabliczek z ich nazwiskami. Przy wejściu urządzono Ławkę Eryka Krona. We wsi ustawiono tablice wskazujące drogę do cmentarza. Wydano ulotkę "Śladami ryczywolskich Żydów". Uroczyste odsłonięcie lapidarium odbyło się 5 września 2021 roku.

Właścicielem cmentarza jest Gmina Ryczywół. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Współpraca: Robert Zimny, Renata Uszyńska