Nie wiemy kiedy pierwsi wyznawcy judaizmu osiedlili się w Ryczywole. Oficjalnie prawo zamieszkania otrzymali w 1677 r., kiedy król Jan III Sobieski wydał przywilej, w którym zezwolił Żydom na zakup gruntu pod 20 domów, budowę synagogi, założenie cmentarza. Jednocześnie Żydzi otrzymali prawo uboju bydła i sprzedaży mięsa, wyrobu i sprzedaży piwa i miodu sytnego oraz wykonywania różnych zajęć zarobkowych bez uszczerbku dla ludności chrześcijańskiego. Przywilej Jana III Sobieskiego miał na celu podźwignięcie Ryczywołu ze stagnacji, w jaką popadł w wyniku zniszczeń z czasów Potopu Szwedzkiego. W 1698 r. kahał w Ryczywole został zwolniony z podatków od synagogi, przytułku dla ubogich, szpitala, domu rabina i cmentarza.

W 1719 r. i 1723 r. w Ryczywole dwukrotnie zbierał się Sejm Czterech Ziem (hebr. Waad Arba Arcot). W połowie XVIII w. miejscowość staje się jednym z ośrodków chasydyzmu. W latach 1754-1766 funkcję rabina pełnił tu słynny Szmuel Szmelke Horowic, a w latach 1770-1771 Lewi Icchak Berdyczower, po którym stanowisko rabina objął Uriel - autor księgi Drzewo wiadomości dobrego (hebr., Ec ha-dat tow). Wszyscy trzej - a przede wszystkim Szmuel Szmelke Horowic i Lewi Icchak Berdyczower - odegrali ogromną rolę w rozwoju chasydyzmu na ziemiach polskich.

W 1787 r. w miejscowości mieszkało 211 Żydów, a do 1827 r. ich liczba wzrosła do 616 osób. W tym czasie Żydzi stanowili 51,9% wszystkich mieszkańców. Spis powszechny z 1921 r. odnotował w Ryczywole obecność już tylko 82 Żydów. Ten drastyczny spadek był spowodowany zapewne emigracją zarobkową na przełomie XIX i XX w. oraz trudną sytuacją podczas pierwszej wojny światowej. W chwili agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 r. w Ryczywole przebywało około 130 Żydów. Niemieccy naziści poddali społeczność żydowską narastającym represjom. Do Ryczywołu deportowano pewną liczbę żydowskich mieszkańców okolicznych miejscowości. W 1942 r. wszyscy zostali zgładzeni w obozach śmierci.

Cmentarz żydowski w Ryczywole został założony po 1677 r. Nekropolia znajduje poza terenem zabudowanym, między polami, na północny wschód od miejscowości. Lokalizację cmentarza - zwanego w tyych stronach "kierkutem" - zaznaczono w serwisie internetowym Geoportal (działki ewidencyjne 2252, 2253, 2293, 2294).

Jak podaje Adam Penkalla w książce Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, cmentarz został zdewastowany w okresie drugiej wojny światowej, a nagrobki zabrane przez niemieckich osadników. Podczas wizytacji w lipcu 2013 r. nie odnaleziono żadnych naziemnych śladów cmentarza.

tekst & zdjęcie: K. Bielawski
Bibliografia:
M. Horn, Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce, t. II, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź, 1984
I. Schiper, Przyczynki do dziejów chasydyzmu w Polsce, Warszawa 1992
A. Penkalla, Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992
Dział o cmentarzu w Ryczywole przygotowano
przy wsparciu ze strony San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society