Cmentarz żydowski w Rakowie jest położony około 400 m na północny wschód od rynku (obecnie Placu Wolności), pomiędzy ul. Kościuszki i Zakładem Gospodarki Odpadami Komunalnymi.

Data założenia cmentarza nie jest znana, prawdopodobnie powstał w XVII w., wraz z ukonstytuowaniem się miejscowego kahału. W etacie dozoru bóżniczego z 1844 r. wyszczególniono przychody z cmentarza w kwocie 8 rubli 25 kopiejek. W 1853 r. Rząd Gubernialny Radomski, rozpatrując wniosek Dozoru Bóżniczego w Rakowie o przyłączenie do niego niektórych miejscowości podlegających Dozorowi Bóżniczemu w Opatowie, zwracał uwagę m.in. na utrudnienia związane z przewozem zmarłych ("ciała umarłych starozakonnych za 40 przeszło wiorst przewożone być muszą dla pogrzebania") i możliwość chowania ich na bliżej położonym cmentarzu w Rakowie.

Wiadomo, że na początku XX w. przy cmentarzu znajdował się dom przedpogrzebowy. W związku z wykorzystaniem powierzchni cmentarza, w 1930 r. gmina żydowska zakupiła sąsiednią działkę. W 1931 r. tzw. stary cmentarz był ogrodzony, jednak w 1932 r. ogrodzenie i dom przedpogrzebowy wymagały remontu.

Prawdopodobnie podczas drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja obiektu. Usunięto z niego wszystkie nagrobki, teren wykorzystywano jako pastwisko.

16 lipca 1957 r. Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Rakowie przyjęło uchwałę nr 25/17 o zamknięciu cmentarza. W uzasadnieniu podano: "Okres okupacji oraz brak należytej opieki w okresie powojennym doprowadziły w/w cmentarz do stanu kompletnej dewastacji. Brak jest ogrodzenia, brak również nagrobków i emblematów. Cmentarz pozostawiony w stanie dotychczasowym narażony jest na profanację, ponieważ służy jako pastwisko, a poza tym jest rozsiewiskiem różnego rodzaju chwastów. Ponieważ jego renowacja byłaby zupełnie nieuzasadniona, Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej wnioskuje likwidację w/w cmentarza i przeznaczenie go na zadrzewienie". 22 czerwca 1964 r. zarządzenie o zamknięciu cmentarza podpisał Minister Gospodarki Komunalnej.

W 1983 r., w związku z przygotowaniami do 40 rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim, władze centralne zbierały dane o stanie zachowania cmentarzy żydowskich i miejsc związanych z Zagładą. 25 lutego 1983 r. Urząd Gminy w Rakowie stwierdził: "Na terenie Rakowa przy ul. Kościuszki (poza zabudowaniami) znajduje się teren byłego cmentarza żydowskiego. Cmentarz obejmował prawdopodobnie 2 działki obecne nr 1016 o pow. 0,27 ha i nr 936 o pow. 0,38 ha. Obydwie działki stanowią własność Urzędu Gminy w Rakowie (Skarb Państwa). Ostatni pochówek na cmentarzu mógł być w roku 1942 r. Teren nie jest ogrodzony. Brak nagrobków lub innych śladów mogił (płyt, kamieni itp.). Brak jakiejkolwiek dokumentacji dot. cmentarza. Na telekonferencji ustalono, że nie zachodzi potrzeba wykonania płyty pamiątkowej, ogrodzenia terenu byłego cmentarza lub innych rozwiązań upamiętniających miejsce byłego cmentarza".

W Karcie cmentarza z 1987 r. w rubrykach "Charakter rozplanowania cmentarza" i "Ogólny stan zachowania" podano: "Brak charakterystycznych elementów. Pusty plac, liczne zbielałe kości, ślady ogrodzenia".

W nieustalonym bliżej czasie (po 1987 r.), na cmentarzu ustawiono granitowy głaz z tablicą z napisem: "W tym miejscu do lat 40 XX w. istniał cmentarz żydowski. Pokój ich pamięci". Około 2017 r. na cmentarz przywieziono kilkadziesiąt fragmentów nagrobków, odzyskanych podczas rozbiórki jednego z budynków w Rakowie. Od kilku lat prace porządkowe na cmentarzu wykonują uczniowie Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Rakowie pod opieką nauczycielki Beaty Kudłacz-Walkowicz.

Właścicielem cmentarza są: Spółdzielnia Kółek Rolniczych Raków w likwidacji oraz Skarb Państwa. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 885/9/33, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich
na inny cel w województwie kieleckim.
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1529, Akta tyczące się okręgu starozakonnych
w Rakowie w guberni sandomierskiej.
AP w Kielcach, Urząd Wojewódzki w Kielcach, sygn. 1080/1503, Cmentarze żydowskie i synagogi.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 14414, [bmw] 1987.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.