Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
RADZIŁÓW

Cmentarz żydowski w Radziłowie jest oddalony około 1,25 km od Rynku, znajduje się po wschodniej stronie ul. Szkolnej.

Data założenia cmentarza nie jest znana. Jego istnienia nie odnotowano w lustracjach kościelnych z lat 1782-1783, a lokalizacji nie zaznaczono na opracowanej w 1839 r. Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego. Cmentarz powstał prawdopodobnie w piątej dekadzie XIX w., o czym świadczą pozycje budżetowe (przychody z pogrzebów w kwocie 2,50 rubla, z bractwa pogrzebowego - 4 ruble) wyszczególnione w Etacie dochodu i wydatku funduszu bóżniczego okręgu w Radziłowie na lata 1845-1847.

Do dziś zachowało się tylko jedno przedwojenne zdjęcie tego cmentarza. Zostało wykonane pod koniec lutego 1939 roku i przedstawia Mosze Szymona Rozenbauma, stojącego nad grobem swego ojca Zundela
Mosze Szymon Rozenbaum nad grobem ojca Zundela, zmarłego w 1939 r. (copyright www.radzilow.com)

Brak bliższych informacji o historii cmentarza. Obiekt uległ daleko posuniętej dewastacji, jego naziemne ślady zostały zatarte. Według niezweryfikowanych informacji na cmentarzu obecnie znajduje się żwirownia i oczyszczalnia ścieków lub pole uprawne. Teren jest nieogrodzony, granice są nieczytelne. Brak jakiejkolwiek formy upamiętnienia.

Cmentarz jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa podlaskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1855, Akta tyczące się gminy starozakonnych w Radziłowie w guberni augustowskiej.
Bikont A., Mieli wódkę, broń i nienawiść , "Gazeta Wyborcza" z 15.06.2001.
Gmiter M., Gromski D., Kiełboń Cz., Sadowska E., Karta cmentarza nr 13472 , [bmw] 1986.
Górska I., Radziłów , [w:] Województwo podlaskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa , red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Grzybowski M. M., Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII wieku: materiały źródłowe z wizytacji kościelnych , [w:] Studia Płockie , nr. 4, Płock 1986.

"W Jedwabnem w miejscu dawnego kirkutu, między zasadzonymi po wojnie leszczynami, doliczyłam się dwudziestu kilku zachowanych fragmentów macew, w Radziłowie - nie ma żadnego śladu. Pytam, co stało się z płytami nagrobnymi.

- Płyty brali na taczalniki, żeby siekiery ostrzyć - mówi Stanisław S. - Chyba nie było takiego w Radziłowie, co by nie miał taczalników z tych kamieni cmentarnych. Wyrżnęli wszystkie drzewa, a jakie tam sosny wielkie rosły, pamiętam, bo we wojnę chodziliśmy zbierać wronie jajka, a wrona to nie to co kruk, na niskim drzewie nigdy nie zaprowadzi dziupli.

- Jak się ludzie zaczęli odbudowywać, żwir na taczki brali i Żydami sobie ściany tynkowali - opowiadał Kazimierz Z. - A nowa władza ludowa z tej resztówki, co chłopi nie powykradali w nocy, to jeszcze kawałek szosy pobudowała. Szczaw się rwało na mogiłkach, rósł duży, zawsze się te parę złotych zarobiło.

- Kamienie ze stodoły są w podmurówce naszego domu, każdy jeden brał - wspominał Olszewski. - Po wojnie wysyłało się dzieciaki: "Pójdźcie na mogiłki po piach", bo tam był żółty, dobry piach do tynkowania. Ja też stamtąd nosiłem. Znalazłem kiedyś gnat, wyrzuciłem w cholerę, kolega do rzeczki wyrzucił czaszkę i popłynęła. Jaki wstyd, gdy teraz o tym myślę, ale wtedy nie było na to wyobraźni. Niedawno pojechałem z córką, chciała pójść na kirkut. A tu okazało się, że w miejscu kirkutu stoi szkoła. To usytuowanie potwierdza jeszcze dwóch świadków. Ale inny będzie twierdził, że kirkut mieścił się na lewo od szkoły, tam, gdzie do niedawna była oczyszczalnia ścieków. Stanisław Ramotowski z kolei wskazuje mi jeszcze inne miejsce, oddalone od szkoły o kilkaset metrów, gdzie teraz jest zasiane pole. - Że też nie przeszkadza im siać na cmentarzu - zadumał się".

A. Bikont, Mieli wódkę, broń i nienawiść , "Gazeta Wyborcza" z 15.06.2001.

Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas