Cmentarz żydowski w Radzanowie jest oddalony około 350 m na południowy wschód od Placu Marszałka Piłsudskiego, znajduje się na niewysokim, rozległym wzniesieniu w pobliżu ul. Górnej, na działce geodezyjnej nr 1024.
Cmentarz został założony w 1765 roku. W lustracji diecezji płockiej z 1775 roku stwierdzono: "ciż żydzi za miasteczkiem w odległości mają swój kierkow oparkaniony, na którym się chowają. Tego oparkanienia lubo ks. pleban nie pozwalał, przecież nic nie wskórał, bo dwór żydom wyraźnie tego słuchać nie kazał. Parkanili swój kierkow podczas przeszłej inkursji wtenczas, gdy kilka niedziel stali Moskale w Radzanowie".
Przypuszczalnie w czasie drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja cmentarza, a proces destrukcji był kontynuowany w kolejnych dekadach. Część cmentarza została zabudowana. W Żydowskim Instytucie Historycznym im. E. Ringelbluma w Warszawie jest przechowywany dokument, w którym jeden z mieszkańców Radzanowa napisał: "Ziemię, na której stał budynek [dawny dom grabarza lub dom przepodpogrzebowy]o powierzchni 0,01 ha nabył na własność Antoni K. od Urzędu Gminy. K. [...] za oszczędzone pieniądze gromadził materiał na odbudowę starego domu. (.....) Rozkopał groby i w miejscu starych zabudowań wybudował budynki obecnie istniejące".
W wyniku dewastacji usunięto wszystkie nagrobki oraz ogrodzenie. Większą część cmentarza porasta roślinność trawiasta. Granice cmentarza są nieczytelne. Brak współczesnych form upamiętnienia. Właścicielem działki jest Gmina Radzanów. Cmentarz nie jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego, figuruje w gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków.
tekst: K. Bielawski
fot. Sławomir Topolewski
|