RADOSZYCE |
Cmentarz dawnej gminy żydowskiej w Radoszycach jest oddalony około 1,5 km na północny zachód od centrum Radoszyc, znajduje się na wzniesieniu w pobliżu wsi Wisy, przy drodze do wsi Lipa.
Cmentarz został założony przed 1789 r. W 1843 r. pochowano na nim cadyka Isachara Dowa Bera Barona - założyciela dynastii chasydzkiej w Radoszycach. W 1905 r. powierzchnię cmentarza powiększono. W okresie międzywojennym teren był otoczony kamiennym murem.
Podczas drugiej wojny światowej rozpoczęła się destrukcja cmentarza. Nagrobki zostały wykorzystane przez Niemców oraz okolicznych mieszkańców jako materiał budowlany i tarcze szlifierskie. Niemal wszystkie naziemne elementy cmentarza uległy zatarciu.
22 czerwca 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej - w następstwie uchwały przyjętej przez Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Radoszycach z 6 sierpnia 1957 r. - wydał zarządzenie o zamknięciu cmentarza.
W 1987 r. obiekt był "zdewastowany, całkowicie porośnięty lasem", w jego obrębie widoczne były pojedyncze fragmenty macew, rozkopane groby i rozrzucone kości oraz relikt kamiennego muru. W tym czasie użytkownikiem cmentarza było Nadleśnictwo w Rudzie Malenieckiej.
Prawdopodobnie na przełomie lat 80. i 90. został odbudowany ohel cadyka Isachara Dowa Bera Barona. W latach 2010-2011 Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego we współpracy ze środowiskami chasydzkimi ogrodziła cmentarz i zbudowała drogę dojazdową. W 2017 r. wzniesiono nowy ohel, którego architektura nawiązuje do wyobrażeń Świątyni Salomona w Jerozolimie. Prostokątna, masywna budowla została zwieńczona krenelażem występującym w architekturze staro-orientalnej oraz we współczesnych modelach Świątyni Jerozolimskiej, a elewację wyłożono kamieniem w kolorycie jerozolimskim. W obrębie cmentarza znajduje się kilkadziesiąt nagrobków, odnalezionych w ostatnich latach w Radoszycach i okolicznych wsiach.
- Rojzel córki Meira, zm. 26 adar I 5604 r.
- Szewa Rywka córka Josefa Chaima wnuczka świętego rabina Isachara, zm. 9 elul 5599 r.
- Ester córka Jeszaji ha-Kohena, zm. 15 adar I 5662 r.
- Chana córka Meira, zm. 10 elul 5615 r.
- Malka córka Gedali, zm. 5 cheszwan 5685 r.
- Sara córka Isachara ha-kohena, zm. 25 kislew 5664 r.
- Rywka córka Jakowa Meira, zm. 7 adar II 5600 r.
- Bejla Myrla córka Isochara Berisza, zm. 16 szewat 5689 r.
- Ester Bejla córki Josefa, zm. 5 adar 5661 r.
- Rywka córka Izraela, zm. 9 nisan 5667 r.
- Chana córka Zewa Wolfa, zm. na początku miesiąca tewet 5649 r.
- Etla córka Tewla, zm. 4 siwan 5651 r.
- Frumet córka Hilela
- Szajndl
- Krejndl córka Towie
- Chana G[.]szenowicz
- Malka Chana córka Cwi Hirsza, zm. na początku miesiąca adar 5652 r.
- Lea córka Jakowa Menachema, zm. 2 aw 5652 r.
- Szewa Rebeka córka Icchaka ha-Kohena
- Frumet córka Izraela Dawida, zm. w wigilię nowego miesiąca aw 5675 r.
- Szymon Szmuel syn Jeszaji Isochara Bera, zm. 13 nisan 5675 r.
- Meir syn Cwi, zm. 1 adar I 5616 r.
- Icchak syn Cwi Hirsza, zm. 22 cheszwan 5635 r.
- Josef syn Szlomo Zalmana, zm.11 tiszri 553 r.
- Dow Ber syn Dawida Segala, zm w początku miesiąca adar 5601 r.
- Baruch syn Izraela, zm. 22 kislew 5620 r.
- Aron syn Awrahama, zm. 4 siwan 5676 r.
- Mordechaj syn Aby, zm.12 nisan [.]
- Josef Baruch Jacentowski syn Cwi, zm. w wieku 60 lat 22 cheszwan 5696 r.
- Izrael syn Elchanana Akiwy, zm. w wieku 76 lat 27 aw 5682 r.
- Icchak Meir syn Szmuela, zm. 6 tamuz 5625 r.
- Icchak Ajzyk syn Josefa Gitmana Horowitz. zm. 24 kislew 5696 r. (Możliwy inny odczyt: [. żona] Icchaka Ajzyka syna Josefa Gitmana Horowitz).
- Szlomo syn Icchaka, zm [..] adar [.]
- Benjamin [.]
- Icchak Jakow syn Szlomo
- Alter Dawid syn [.], zm. 13 elul 5675 r.
- Jakow Jakil syn Pinchasa Naskala, zm. 9 cheszwan 5633 r.
Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego (nr A.938 z 16.08.2018 r.). Klucze do bramy i ohelu udostępnia opiekun cmentarza (tel. 607 983 265).
Tekst: Krzysztof Bielawski
Spis macew: Sławomir Chwaściński
Źródło:
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/33, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie kieleckim.
Kozubal M., Macewy znalezione w żłobie dla konia [online] http://archiwum.rp.pl/artykul/1273416-Macewy-znalezione-wzlobie-dla-konia.html?_=Rzeczpospolita-1273416?_=8 [dostęp: 24.01.2021].
Penkalla A., Karta cmentarza nr 14191, [bmw] 1987.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
|
|
|
|
|
foto: AT |
foto: AT |
foto: AT |
foto: AT |
|
|
|
|
foto: AT |
foto: AT |
foto: AT |
foto: AT |
|
|
|
|
foto: AT |
foto: AT |
foto: AT |
foto: AT |
Na cmentarzu żydowskim w Warszawie w kwaterze 13, pochowano Izraela Icchaka syna Isachara Dow Bera, zmarłego w 1857 r. cadyka z Radoszyc. Nad jego grobem wyjątkowo nie wzniesiono ohelu. Historię tę opisał Ignacy Schiper w książce Cmentarze żydowskie w Warszawie, przytaczając treść protokołu z posiedzenia Dozoru Bóżniczego z 1858 roku: "Familia zmarłego Izraela Izaaka, rabina z Radoszyc (....) zamierzyła wystawić na grobie tegoż pomnik w kształcie budynku, znanego pod hebrajską nazwą "ohel". Ponieważ zwyczaj ten w tutejszej gminie nie jest praktykowany i miał tylko raz jeden miejsce względem tutejszego pierwszego rabina (tj. Salomona Zalmena Lipszyca) wielkiej pobożności i zasług, przez ogół cenionych, przeto utworzyła się niezgodność zdań członków Dozoru Bóżniczego". Ostatecznie w tajnym głosowaniu, w którym udział wzięli m. in. rabini Dow Ber Meisels i Szaja Muszkat, wniosek rodziny odrzucono. Z kolei na cmentarzu żydowskim w Łodzi, w kwaterze Z3 znajduje się grób innego cadyka z dynastii radoszyckiej, Eliezera Dawida Finklera syna Hilela, wnuka Isachara Dow Bera, zmarłego w Łodzi w 1927 roku. W Łodzi spoczął także cadyk Aszer Anszel Gotszal syn Ruwena, zięć Hilela z Radoszyc oraz jego syn Jechezkiel.
|
|
|
|
|
Ohel Eliezera Dawida
syna Hilela Finklera
(foto: K. Bielawski) |
Ohel Aszera Anszela Gotszala syna Ruwena
(foto: K. Bielawski) |
Ohel Aszera Anszela Gotszala syna Ruwena
(foto: K. Bielawski) |
Macewa Izraela Izaaka
syna Isachara Dow Bera
(foto: K. Bielawski) |
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję. |
|
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|