Cmentarz żydowski w Radomsku jest położony około 2,1 km na północny wschód od centrum miasta, przy ul. Przedborskiej 196. Cmentarz powstał na początku XIX w. - według różnych źródeł między 1805 a 1832 r., przy czym najstarsze zachowane nagrobki są datowane na 1831 rok.

W 1866 r. na cmentarzu spoczął cadyk Szlomo ha-Kohen Rabinowicz - założyciel miejscowej dynastii chasydzkiej. Nad jego grobem wzniesiono ohel, w którym w kolejnych latach pochowano członków rodziny Rabinowiczów.

Podczas drugiej wojny światowej cmentarz był miejscem masowych egzekucji. Co najmniej kilkadziesiąt osób Niemcy rozstrzelali w październiku 1942 r., około 1500 osób zabili w pierwszej połowie stycznia 1943 roku.

Po 1945 r. użytkownikiem cmentarza była Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Częstochowie, obecnie jego właścicielem jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi. Jest to jeden z nielicznych w Polsce czynnych cmentarzy żydowskich. Ostatni pochówek miał miejsce w 1990 roku.

Cmentarz zajmuje działkę o nieregularnym kształcie i powierzchni 25419 m kw. Teren jest ogrodzony ceglanym murem, częściowo otynkowanym. Główna brama znajduje się od strony ul. Przedborskiej. Od strony ul. Źródlanej znajduje się dodatkowe wejście, od którego do oheli cadyków Rabinowiczów wiedzie tzw. ścieżka Kohenów, czyli droga wydzielona z obszaru grzebalnego, pozwalająca na zachowanie czystości rytualnej. Przy bramie głównej zachował się parterowy budynek, pełniący przed wojną funkcję domu przedpogrzebowego.

Pomimo zniszczeń, do dziś na cmentarzu przetrwało około 2700 macew. Najstarsza z nich stoi na grobie Frumet córki Icchaka, zmarłej w dn. 27 lipca 1831 r.

Przy wejściu znajduje się zbiorowa mogiła, w której pochowano około 1700 osób, rozstrzelanych przez Niemców w czasach Zagłady. Umieszczona w obrębie mogiły wysoka, biała tablica upamiętnia Dowa Berisza syna Efraima Cwi Einhorna - rabina i cadyka z Mstowa, rektora mstowskiej jesziwy, zięcia cadyka Pinchasa Menachema Justmana z Pilicy, zamordowanego - według różnych źródeł - w 1942 r. lub 1944 r.

W centralnej części cmentarza wzniesiono murowany ohel, w którym spoczywają miejscowi cadycy i członkowie ich rodzin:
- cadyk Szlomo syn Dowa Cwi ha-Kohen Rabinowicz, zm 16.03. 1866 r. (29 adar 5626 r.), założyciel dynastii chasydzkiej w Radomsku, autor księgi Tiferet Szlomo,
- Cwi Meir syn Szlomo ha-Kohen Rabinowicz z Radomska (zm. 07.08.1902 r.), ,
- cadyk Awraham Isachar Dow Ber syn Szomo ha-Kohen Rabinowicz (zm. 05.09.1892 r. (13 elul 5652 r.), kontynuator dynastii, autor księgi Chesed le-Awraham,
- cadyk Ezechiel syn Awrahama ha-Kohen Rabinowicz (zm. 10.11.1910 r.), autor księgi Kneset Jechezkiel. Następcą Ezechiela był Szlomo Henoch Kohen, zamordowany w 1941 r. w warszawskim getcie i pochowany na cmentarzu przy ul. Okopowej w Warszawie .

W bocznej części ohelu znajduje się 5 macew, stojących na grobach:
- Szlomo syna Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza (zm. 23.06.1907 r.),
- Ester Lei córki Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza,
- Szlomo syna Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza,
- Mosze Elimelecha syna Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza (zm. 19.10.1981 r.),
- Rebeki córki Icchaka Ajzyka, żony Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza,
- Mincze córki Meira Dawida Mordechaja z Szydłowa, żony Mosze Elimelecha ha-Kohena Rabinowicza.

Na lewo od wejścia do ohelu znajdują się groby osób zmarłych w ostatnich dekadach, między innymi: Markusa Kellera (zm. w 1959 r.), Sabiny Janeckiej (zm. w 1990 r.).

Cmentarz wpisany jest do rejestru zabytków (wpis nr 409 z 27.12.1989 r.). Na cmentarzu okresowo prowadzone są podstawowe prace porządkowe. W ostatnich latach obiekt był porządkowany m. in. przez Fundację Rodziny Nissenbaumów oraz młodzież z programu "Antyschematy". Klucze do bramy udostępnia rodzina mieszkająca w dawnym domu przedpogrzebowym.

Na murze cmentarza umieszczono tablicę informacyjną, opracowaną na podstawie artykułów z portalu Cmentarze-Zydowskie.pl. W 2014 r. cmentarz został włączony do projektu Radomsko - Pierwsze na Świecie Otwarte Muzeum Żydowskie.

W 2014 r. na zlecenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich wykonała spis danych osobowych z 2685 nagrobków, dostępny na stronie https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/r/518-radomsko/115-pamiec-w-kamieniu/30328-cmentarz-zydowski-w-radomsku.

W 2017 r. obok cmentarza otwarto centrum chasydzkie z salą modlitw, mykwą i hotelem.

tekst: K. Bielawski
Źródło:
Archiwum Główne Akt Dawnych, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1562, Akta tyczące się gminy żydowskiej w Radomsku w województwie kaliskim.
Kraemer J., Radomsko, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Michalska A., Radomsko, [w:] Województwo łódzkie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Orżyński J., Karta cmentarza nr 7787, [bmw] 1993.
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966
(wybór materiałów), Kraków 2006.
Wodziński M., Groby cadyków w Polsce, Wrocław 1998
Polecamy odwiedzenie strony www.yiddele-memory.org