Historia cmentarza żydowskiego w Przeworsku jak dotąd nie doczekała się szczegółowego opracowania. Informacje o nim są szczątkowe i rozproszone. Wiadomo, że cmentarz istniał na pewno już w pierwszej połowie XVIII w. W 1744 r. był wzmiankowany w dokumencie sporządzonym po wizytacji Przeworska przez biskupa Sierakowskiego. Niewykluczone, że cmentarz powstał wcześniej, w okresie usamodzielnienia się przeworskiej gminy żydowskiej w 1638 r.

Cmentarz został założony w stosunkowo niewielkiej odległości od rynku w Przeworsku, w rejonie obecnej ul. Okopowej.

Można zakładać, że przez kilkaset lat funkcjonowania cmentarz stał się miejscem pochówku przynajmniej kilku tysięcy osób. Pochowano tu m. in. cadyka Awrahama Mosze Weltfrieda (zm. w 1790 r.), cadyka Menachema Isachara - wnuka słynnego Elimelecha z Leżajska i rabina Awrahama Wolfa Horowitza (zm. w 1850 r.).

Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji Żydów. Według różnych źródeł, w tym miejscu zabito około 240 osób.

Brak szczegółowych informacji o dewastacji obiektu w okresie wojny oraz w latach późniejszych. W 1957 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej wydało decyzję o oficjalnym zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych. W 1969 r. na działce cmentarnej urządzono dworzec autobusowy. Wszelkie naziemne ślady cmentarza uległy całkowitemu zatarciu.

Około 1990 r. z inicjatywy Jana Susaka z Przeworska, na skraju dworca odsłonięto niewielki pomnik z napisem: "Pamięci Żydów, pomordowanych w r. 1939-1944 przez hitlerowców".

W 2009 r., w trakcie prac inwentaryzacyjnych na cmentarzu katolickim przy ul. Tysiąclecia, znaleziono nagrobek wykonany z macewy. Na odwrocie nagrobka widoczne są fragmenty hebrajskiej inskrypcji.

W 2014 r. przedsiębiorstwo PKS w Jarosławiu sprzedało dworzec firmie Tank-Pol, prowadzącej m. in. stacje benzynowe i stacje obsługi samochodów. Nabywca zamierza wybudować w tym miejscu obiekt usługowy o powierzchni zabudowy ok 1 700m kw., z wydzielonym segmentem dworca, parkingiem i 4 stanowiskami odprawy pasażerów oraz przebudowę zjazdów. Plany zostały oprotestowane przez Gminę Wyznaniową Żydowską w Warszawie, sprzeciw zgłosił także urząd Konserwatora Zabytków.

Tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Bibliografia:
J. Motyka, Przeworsk i okoliczne gminy, Rzeszów 2010
M. Wołoszyn, Osadnictwo żydowskie w Przeworsku do XVIII w. w świetle dokumentów archiwalnych ze zbiorów Muzeum w Przeworsku [w:] Przeworskie studia regionalne, Przeworsk 2012
A. Potocki, Żydzi w Podkarpackiem, Rzeszów 2004
M. Gosztyła, M. Proksa, Kirkuty Podkarpacia, Przemyśl 2001