Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
PRZEMYŚL

Gmina żydowska w Przemyślu posiadała dwa cmentarze. Najstarszy z nich został założony poza murami miasta, na zboczu wzniesienia przy drodze do Nehrybki, pomiędzy obecnymi ul. Rakoczego i ul. biskupa Józefa Sebastiana Pelczara. Pierwsza znana wzmianka o cmentarzu pochodzi z przywileju wydanego przez króla Zygmunta Augusta w 1568 roku. Kolejne archiwalne zapisy dotyczą dewastacji nekropolii w 1571 roku. W 1638 roku król Władysław IV Waza nadał przemyskim Żydom przywilej, w którym zezwolił im na używanie "bożnicy i kierchowa", jednocześnie wskazując cmentarz jako miejsce pochówku dla Żydów z okolicznych miast, między innymi z Jarosławia, Pruchnika, Kańczugi i Dynowa. Pięć lat później teren cmentarza powiększono. Wiadomo, że zakup gruntu nastąpił także w 1765 roku. Zapewne w XVIII wieku nekropolia uzyskała ogrodzenie, przedtem w źródłach archiwalnych pojawiają się liczne zapiski świadczące o niszczeniu cmentarza przez żołnierzy i chłopów wypasających konie oraz bydło.

Cmentarz żydowski w Przemyślu na planie z 1855 roku
Cmentarz żydowski w Przemyślu na planie z 1855 roku.
Źródło: Archiwum Państwowe w Przemyślu, Archiwum Geodezyjne, sygn. 126/1336M,
Stadt Przemyśl mit den Lemberger, Podzamcze u. Zasanie Vorstädten in Galizien.

Podczas drugiej wojny światowej rozpoczął się proces dewastacji cmentarza. Na polecenie Niemców nagrobki wykorzystano do utwardzania ulic. Po 1945 r. cmentarz służył jako pastwisko, część terenu została zajęta przez ogródki działkowe oraz ośrodek szkolenia kierowców oraz strzelnicę sportową. Z naziemnej warstwy cmentarza zachowało się betonowe obramienie furtki, fragment ceglanego muru oraz pojedyncze destrukty macew. Niezabudowana część cmentarza jest porośnięta gęstą roślinnością. W 2023 r. Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu ustawiło na skraju cmentarza tablicę informacyjną.

Cmentarz jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego, figuruje w gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków.

W zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej znajdują się przedwojenne fotografie cmentarza.

Stary cmentarz żydowski w Przemyślu Przemyśl - brama cmentarza
Stary cmentarz żydowski w Przemyślu (fot. Maciej Fijałkowski)

Drugi cmentarz żydowski w Przemyślu powstał według różnych źródeł w 1822 r. lub w połowie XIX wieku. Cmentarz jest oddalony około 1,7 km na południowy wschód od centrum miasta, znajduje się na wzniesieniu przy ul. Słowackiego, zajmuje działkę na nieregularnym planie o powierzchni około 4,5 ha.

W 1913 r. dzięki funduszom przekazanym przez Arnolda Aharona Rabinowicza zbudowano trzyosiową murowaną bramę w stylu eklektycznym.

W czasie drugiej wojny światowej cmentarz był miejscem egzekucji. W tym czasie rozpoczęła się dewastacja obiektu, kontynuowana w kolejnych dekadach.

Po wyparciu w 1944 r. z Przemyśla Niemców cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego, a następnie członkowie miejscowego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Cmentarz wciąż służył jako miejsce pochówku Żydów z Przemyśla, chowano na nim również ofiary Zagłady ekshumowane z różnych miejsc na Podkarpaciu.

Obecnie na cmentarzu znajduje nie mniej niż tysiąc nagrobków w różnym stanie zachowania. Teren jest ogrodzony częściowo murem, częściowo metalową siatką. Kwatery przy wejściu oraz przy zbiorowych grobach osób zabitych w 1939 r. są poddawane bieżącej pielęgnacji, pozostała część jest porośnięta drzewostanem i samosiejkami, w porze wegetacji utrudniającymi poruszanie się.

Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego. Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Fundusze na prace porządkowe i restauracyjne zbiera organizacja Remembrance and Reconciliation. Częściowy spis zachowanych nagrobków jest dostępny na stronie http://jewishprzemysl.com.

Tekst: Krzysztof Bielawski

Przemyśl - brama cmentarza żydowskiego Przemyśl - macewy
fragment macewy
macewa Przemyśl - kirkut
Nowy cmentarz żydowski w Przemyślu (fot. Artur Cyruk)
Poszukujemy informacji o tych cmentarzach: ich historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas