Drugi cmentarz żydowski w Przemyślu powstał według różnych źródeł w 1822 r. lub w połowie XIX wieku. Cmentarz jest oddalony około 1,7 km na południowy wschód od centrum miasta, znajduje się na wzniesieniu przy ul. Słowackiego, zajmuje działkę na nieregularnym planie o powierzchni około 4,5 ha.
W 1913 r. dzięki funduszom przekazanym przez Arnolda Aharona Rabinowicza zbudowano trzyosiową murowaną bramę w stylu eklektycznym.
W czasie drugiej wojny światowej cmentarz był miejscem egzekucji. W tym czasie rozpoczęła się dewastacja obiektu, kontynuowana w kolejnych dekadach.
Po wyparciu w 1944 r. z Przemyśla Niemców cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego, a następnie członkowie miejscowego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Cmentarz wciąż służył jako miejsce pochówku Żydów z Przemyśla, chowano na nim również ofiary Zagłady ekshumowane z różnych miejsc na Podkarpaciu.
Obecnie na cmentarzu znajduje nie mniej niż tysiąc nagrobków w różnym stanie zachowania. Teren jest ogrodzony częściowo murem, częściowo metalową siatką. Kwatery przy wejściu oraz przy zbiorowych grobach osób zabitych w 1939 r. są poddawane bieżącej pielęgnacji, pozostała część jest porośnięta drzewostanem i samosiejkami, w porze wegetacji utrudniającymi poruszanie się.
Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa podkarpackiego. Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Fundusze na prace porządkowe i restauracyjne zbiera organizacja Remembrance and Reconciliation. Częściowy spis zachowanych nagrobków jest dostępny na stronie http://jewishprzemysl.com.
Tekst: Krzysztof Bielawski |