Cmentarz żydowski w Proszowicach jest oddalony około 1,6 km na południowy zachód od rynku, około 50 m na południowy wschód od ronda drogi krajowej 776, stanowiącej przedłużenie ul. Krakowskiej. Cmentarz znajduje się na niewielkim wzniesieniu, w obrębie działki nr 1639 na planie trapezu o powierzchni 0,3646 ha. Brak informacji o dacie założenia - cmentarz powstał prawdopodobnie w XIX w. W latach 30. XX w. cmentarz był ogrodzony murem.

Podczas drugiej wojny światowej cmentarz był miejscem egzekucji. Wśród ofiar byli Abram Zyngier (Singer) i jego syn, złapani przez Zdzisława M. i zastrzeleni na cmentarzu przez funkcjonariuszy Polskiej Policji. Niemcy wykorzystywali macewy do utwardzania brzegów rzeki Szreniawa.

Proces dewastacji i profanacji był kontynuowany w kolejnych dekadach. 17 stycznia 1971 r. Minister Gospodarki Komunalnej - w następstwie uchwały Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Proszowicach z 19 listopada 1970 r. - podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza.

Przed 1983 r. fragment cmentarza o powierzchni około 0,13 ha ogrodzono płotem z żelaznych przęseł osadzonych pomiędzy betonowymi filarami - według sprawozdania Wydziału Ochrony Zabytków Urzędu Miasta Krakowa z 28 października 1983 r. sponsorem projektu był niewymieniony z nazwiska obywatel Stanów Zjednoczonych. Niewykluczone, że prace zostały wykonane z inicjatywy Zygmunta Justa (Juskiewicza) z Mannheim w Niemczech, któremu przypisuje się renowację cmentarza w 1989 r. UMK jako potrzeby konserwatorskie wskazał: "Uzupełnienie ogrodzenia z żel. prętów, ustawienie przewróconych nagrobków i odczyszczenie, wykarczowanie krzewów i samosiejek".

W kolejnych latach dzięki staraniom m.in. Ralpha i Simone Hofmannów oraz ziomkostwa Żydów proszowickich odsłonięto pomnik oraz kilka tablic ku czci ofiar Zagłady. Klucz do bramy znajduje się w Urzędzie Miasta i Gminy Proszowice.

Właścicielem cmentarza jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/35, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie krakowskim.
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 131/519, Wyznanie mojżeszowe. Cmentarze w Polsce. Informacja.
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 132/293, Obiekty judaizmu woj. krakowskiego.
Bernacki W., Między wojnami światowymi, [w:] Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku, red. F. Kiryk, Kraków 2000.
Libionka D., Powiat miechowski, [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski,
t. 2, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018.
Karta cmentarza nr 9047, [bmw] 1986.
Młynarczyk G., Woźniak T., Proszowice, [w:] Województwo małopolskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Historia mówiona, Relacja Piotra Kopcia.
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966
(wybór materiałów), Kraków 2006.