Pierwsze znane cmentarze żydowskie w Pradze założono w średniowieczu, w rejonie obecnych ulicy Misenskiej oraz ulicy Vladislavovej. Niewiele wiadomo o ich historii. W piętnastym wieku, w związku z zarządzeniem władz miasta, praska gmina żydowska została zmuszona do zorganizowania nowego miejsca pochówku, zlokalizowanego w obrębie getta. Cmentarz ten - użytkowany do drugiej połowy osiemnastego wieku i zwany obecnie "starym cmentarzem" - jest jedną z najcenniejszych zabytkowych nekropolii w skali całego świata. Szacuje się, że w ciągu kilkuset lat jego funkcjonowania pochowano tu około stu tysięcy zmarłych. Niewielkie rozmiary terenu cmentarnego - przy jednoczesnej ograniczonej możliwości zakupu nowych gruntów - spowodowały konieczność grzebania zmarłych w systemie nasypowym, polegającym na nawożeniu warstwy ziemi na stare groby i pozyskiwania w ten sposób nowych miejsc pochówku. Zwyczaj ten był praktykowany na wielu cmentarzach wyznania mojżeszowego. Do dziś na relatywnie niewielkiej powierzchni zachowało się około dwunastu tysięcy nagrobków.

Cmentarz jest obecnie jednym z najbardziej popularnych zabytków Pragi. Wejście na jego teren jest możliwe przez podwórze Synagogi Pinkasa. Ze względu na dużą liczbę turystów i koniecznością zabezpieczenia nekropolii przed dewastacją, na cmentarzu wyznaczono aleję, umożliwiającą dostęp do najciekawszych nagrobków. Pierwszym z nich jest replika macewy zmarłego w 1439 roku pisarza Avigdora Karo. Oryginalna macewa Avidgora Karo - będąca jednocześnie najstarszym zidentyfikowanym pomnikiem z tego cmentarza - jest obecnie przechowywana w Synagodze Klausowej. Nieco dalej, w bocznej alejce znajduje się z kolei najmłodszy nagrobek, stojący na grobie pochowanego w 1787 roku Mojżesza Lipmana Becka. Kontynuując spacer po prawej stronie znajdziemy przytwierdzone do ściany fragmenty kamieni nagrobnych o surowym, archaicznym kroju czcionki. Są to macewy czternastowieczne, pochodzące ze starszego cmentarza żydowskiego w Pradze. Dalej, po lewej stronie, przed zakrętem ścieżki widoczny będzie renesansowy grób Mordechaja Majzela (ur. 1528 r. - zm. 1601 r.) - burmistrza Żydowskiego Miasta w Pradze, który sfinansował przebudowę praskiego getta w dobie Renesansu, fundatora budowy Synagogi Wysokiej oraz Synagogi Majzela.

Za zakrętem alejki, po prawej stronie widoczny jest okazały grobowiec tumbowy, z potężną macewą, w zwieńczeniu której wyrzeźbiono uniesionego lwa. To grób rabina Jehudy Loewe syna Becalela, zwanego też rabinem Loew oraz MaHaRaL, co stanowi hebrajski skrót określenia: Moreinu ha-Rav Loewe ("Nasz nauczyciel, pan Loew"). Jak głosi legenda, rabin Loew dzięki swej ogromnej wiedzy kabalistycznej miał być twórcą Golema - glinianego robota, ożywianego poprzez włożenie do ust pergaminu ze słowem "emet" (hebr. "prawda"), służącego do obrony Żydów przed atakami ze strony gojów. Ponieważ Golem (w języki jidysz: głupiec) po wykonaniu swego zadania wpadł w szał, rabin Loewe unieruchomił go, a glinianą kukłę ukrył na poddaszu Synagogi Staronowej. W rzeczywistości urodzony prawdopodobnie w Poznaniu Jehuda Loewe był rabinem, znakomitym talmudystą i autorem licznych dzieł o treści religijnej. W 1553 r. objął funkcję rabina Moraw, a od 1588 roku - rabina w Pradze. W 1592 roku powrócił do rodzinnego Poznania, gdzie wkrótce został wybrany naczelnym rabinem Polski. Ostatnie lata swego życia spędził w Pradze. Zmarł w 1609 roku, pozostawiając po sobie wiele traktatów i ksiąg, między innymi: Gur Arie, Netiwot Olam, Tif'eret Israel, Gevurot Haszem, Necach Israel, Ner Micwa, Or Chadasz czy Derech Chaim. Jego grób jest do dziś celem pielgrzymek pobożnych Żydów z całego świata. Świadczą o tym pozostawiane na nagrobku liczne karteczki z prośbami o wstawiennictwo u Najwyższego - w języku hebrajskim zwane "kwitlech".

Kilkanaście metrów dalej spoczywa Szlomo Efraim syn Arona z Łęczycy (ur. 1550 r., zm. 1619 r.), uczeń Szlomo Lurii z Lublina, rabin Pragi, poeta i autor responsów rabinicznych. Przy kolejnym zakręcie ścieżki zwraca uwagę ozdobiony figurką lwa o dwóch ogonach marmurowy nagrobek Hendel Bassevi córki Ewrila Gronima, żony Jakuba Bassevi - pierwszego praskiego Żyda, który otrzymał tytuł szlachecki. W sąsiedniej kwaterze pochowano Arona Szymona Spiro (ur. 1599 r., zm. 1679 r.), naczelnego rabina Pragi i Moraw.

Przy wyjściu z cmentarza znajduje się wzniesiony w miejscu starej kostnicy dom przedpogrzebowy, zbudowany w początkach dwudziestego wieku w stylu pseudo-romańskim według projektu J. Gerstla. Obecnie stanowi on obiekt wchodzący w skład Muzeum Żydowskiego w Pradze i mieści wystawę: "Tradycje i obyczaje żydowskie", poświęconą rytuałom pogrzebowym, działalności bractwa pogrzebowego Chewra Kadisza oraz medycynie w getcie. Spośród wielu eksponatów warto zwrócić uwagę między innymi na umieszczoną przy wejściu drewnianą macewę, stojącą niegdyś na grobie zmarłych w 1838 r. Wolfa Fiszera i jego żony Rejzel. Jest to jeden z kilku zachowanych w Europie żydowskich nagrobków z drewna.

Cmentarz oraz dom przedpogrzebowy można zwiedzać codziennie, z wyjątkiem sobót i innych świąt żydowskich, latem w godzinach od 9.00 do 18.00, zimą do 16.30. Za wstęp pobierana jest opłata w wysokości 300 koron czeskich - w ramach biletu można zwiedzać też inne obiekty Muzeum Żydowskiego. Za fotografowanie lub filmowanie na terenie cmentarza należy uiścić dodatkowo 50 koron czeskich. Przy wejściu mężczyźni mogą wypożyczyć jednorazowe kipy.

tekst: K. Bielawski
Więcej informacji o praskich judaikach można znaleźć
na stronie internetowej Muzeum Żydowskiego w Pradze

Nowy cmentarz żydowski w Pradze powstał w 1890 roku i do dziś służy jako miejsce pochówku czeskich Żydów. Znajduje się tu między innymi grób Franza Kafki, twórcy słynnego "Procesu" i innych dzieł.