Podczas drugiej wojny światowej Niemcy wymordowali około 90% Żydów mieszkających w Polsce. Dodatkowo znaczna część ocalałych opuściła kraj po pogromie kieleckim i serii skrytobójczych mordów, dokonanych w wielu polskich miejscowościach w latach 1945-1946. Kolejne duże fale emigracji miały miejsce w latach 50. oraz w następstwie antysemickiej kampanii z 1968 r. Wielu Żydów mieszkających w Polsce do dziś nie afiszuje się ze swym pochodzeniem i wyznaniem. Wszystko to przyczyniło się do zduszenia liczących setek lat tradycji. Dziś Żydzi w Polsce różnią się pod względem obyczajowości, wielu z nich nie identyfikuje się z judaizmem. Często pochówki odbywają się na cmentarzach komunalnych i innych wyznań, bez tradycyjnej ceremonii

Poniższy tekst jest próbą przedstawienia obyczajów pogrzebowych sprzed Zagłady, charakterystycznych dla środowisk związanych z nurtem ortodoksyjnym i podtrzymujących tradycję.

W przeszłości pogrzeb odbywał się w dniu zgonu (przekładano go na później w przypadku niektórych świąt, między innymi szabatu). W XIX w. władze państwowe wydały przepisy nakazujące dokonywanie pochówków z kilkudniowym opóźnieniem.

Po śmierci ciało układano na podłodze, umieszczając między nim a podłogą słomę. Zmarłemu zamykano oczy, często zakrywając je skorupkami. Było to związane z zapisem Talmudu, mówiącym: "Każdy człowiek ma za życia zawiść w oczach. Wzrokiem zazdrości i pożąda. Nic, nawet po śmierci, nie jest w stanie uspokoić oczu. Trzeba zatem, by zmarły wyzbył się doczesnych pragnień, a tylko wtedy kończą się nasze pragnienia, gdy się oczy zakryje".

Domownicy przez cały czas asystowali przy zwłokach i recytowali psalmy. Zaniechanie tego obowiązku było uważane za brak szacunku dla zmarłego. W domu zasłaniano lustra i wylewano wodę ze wszystkich naczyń.

Organizacją pochówku zajmowało się bractwo Chewra Kadisza (aram. Bractwo Święte). Przytoczmy tu fragment tekstu opisującego powinności członków bractwa: "Jeśli, uchowaj B-że, ktoś będzie chory w gminie, to na członkach bractwa ciążyć będzie obowiązek odwiedzenia go. Jeśli ten chory będzie w ubogim stanie, to członkowie bractwa powinni go wspierać, pomagać mu i nocować u niego. A jeśli, uchowaj B-że, nadszedł kres jego życiu, a chory kona, wtedy członkowie bractwa nie ustępują z jego domu i w liczbie dziesięciu osób pozostaną tam do wydania przez niego ostatniego tchnienia, a potem uczynią wszystko, jak się należy w myśl przepisów".

Majer Bałaban książce Zabytki historyczne Żydów w Polsce pisał też o jeszcze jednej organizacji związanej ze sprawami natury funeralnej: "Oprócz bractwa pogrzebowego, które formalnie było bractwem miłosierdzia, istniało w każdej większej gminie bractwo grabarzy (kabranim), dzielących się na braci starszych (honorowych) i młodszych (zawodowych). Stąd zwano po żydowsku grabarzy "mołoczy" (młodszy)".

Ciało przenoszono do domu przedpogrzebowego, zwanego bejt tahara lub tahore sztibl, gdzie odbywało się rytualne oczyszczenie zwłok (hebr. tahara). Taharę mężczyzn wykonywali mężczyźni, taharę kobiet - kobiety, przy czym nie mogli to być bliscy członkowie rodziny zmarłego ani osoby z rodu kohenów, którym zabronione jest przebywanie przy zwłokach.

Osoby wykonujące taharę obmywały ręce i odmawiały modlitwę zaczynającą się od słów: "[Imię zmarłego], wybacz nam jakąkolwiek znieważenie, do którego może dojść z rąk tego święta bractwa pomimo naszej troski i uwagi podczas tego oczyszczenia. Przebacz nam, naszym rodzinom i całemu domowi Izraela". Następnie recytowano modlitwy Anah ha-Szem i Chamol. Przy głowie zmarłego ustawiano zapaloną świecę. Członkowie bractwa napełniali wodą wiadra i odkrywali ciało, zasłaniając kawałkami płótna części intymne zmarłego.

Zwłoki obmywano w kolejności: głowa, szyja, prawe ramię i ręka, prawa górna część ciała, prawa noga, lewe ramię i ręka, lewa górna część ciała, prawa i lewa tylna część ciała. Następnie ciało polewano nieprzerwanym strumieniem wody z trzech wiader. Podczas tej czynności odmawiano modlitwę zawierająca cytaty z Ksiąg Ezechiela ("I pokropię was wodą czystą, a oczyszczeni będziecie od wszystkich nieczystót waszych, i od wszystkich plugawych bałwanów waszych oczyszczę was"), Pieśni nad Pieśniami, Jeremiasza i Jozuego. Na koniec każdy z członków bractwa pogrzebowego potwierdzał dokonanie ablucji, mówiąc: "On jest czysty", a ciało zmarłego osuszano. Mieszaniną białka i octu namaszczano ciało nad sercem i czoło. Zmarłego ubierano w szatę żałobną, składającą się ze spodni, koszuli, czepka, dwóch pasów i chałatu. W połowie ciała wiązano specjalny pas, który symbolicznie oddziela górną ("czystą") część ciała od dolnej ("nieczystej"). Proste ubranie miało symbolizować równość wszystkich ludzi przed obliczem B-ga. Warto dodać, że judaizm nie dopuszcza balsamowania zwłok czy malowania twarzy zmarłego przy użyciu kosmetyków. Nie wystawia się też zwłok na widok publiczny. Ciało układano w trumnie, a oczy nieboszczyka przykrywano skorupkami. Razem ze zmarłym chowano także skrzepy krwi, bandaże i plastry zdjęte z ciała, paznokcie ścięte podczas tahary. Raz zamknięta trumna nie powinna być ponownie otwierana. Trumnę przenoszono się do miejsca czuwania (hebr. szmira) i pozostawia pod opieką żałobnika (hebr. szomer).

Orszak żałobny po drodze zatrzymywał się kilkakrotnie, by poprzez okazanie braku pośpiechu oddać cześć zmarłemu. Żałobnicy odmawiali psalmy. Powszechnym obyczajem była obecność w czasie pogrzebu płaczek. Wbrew powszechnym sądom, ciała nie krępowano w celu uzyskania pozycji kucnej. Zwłoki składano do grobu w pozycji poziomej i przysypywano je ziemią. Następnie odmawiano modlitwy Ciduk ha-Din (Sprawdiedliwy Sąd) i El Male Rachamim (B-że pełen miłosierdzia):

Ciduk ha-Din

Opoki czyn jest doskonały, bowiem wszystkie Jego drogisą sprawiedliwe. Bogiem wiernym i bez grzechu, sprawiedliwym i prawym jest On. Stwórca doskonały w każdym dziele. Któż zapyta go, co czynisz? On rządzina dole i na górze, uśmierca i ożywia, prowadzido krainy zmarłych i z niej wyprowadza. Stwórca doskonaływ każdym czynie. Któż może zapytać go, co czynisz?On mówi i stanie się. Łaskę niezasłużoną uczyń nama za zasługi tego, który pozwolił związać się na ofi aręjak jagnię, wysłuchaj i spełnij. Sprawiedliwy we wszystkich Swoich drogach. Opoko doskonała, cierpliwy i pełen miłosierdzia. Ochroń i zlituj się nad ojcami i dziećmi,Bowiem u Ciebie, Panie, jest przebaczenie i miłosierdzie.

El Male Rachamim

B-że pełen miłosierdzia, który zamieszkujesz na wysokościach, wyznacz godny odpoczynek na skrzydłach Boskiej Obecności, na świętych i czystych wyżynach, które lśnią jak blask sklepienia niebieskiego, dla duszy [imię zmarłego] syna [imiona rodziców zmarłego], który odszedł z tego świata. Przez zasługę tego, że ofiarujemy jałmużnę na wspomnienie jego duszy. Niech w ogrodzie Edenu będzie jego spoczynek. Dlatego oby Pan miłosierdzia ukrył go w ukryciu swoich skrzydeł na wieku i oby związał w węźle życia jego duszę. B-g jest dziedzictwem i niech odpoczywa w pokoju na swoim miejscu odpoczynku i powiedzmy: Amen".

Do modlitw za zmarłych należy Izkor (hebr. Pamiętaj).

"Niech Bóg wspomni duszę mojego ojca i mojego nauczyciela [wymienia się imię ojca], który odszedł do swojego świata, a ja (bez ślubowania) dam jałmużnę za niego.

W nagrodę za to, oby jego dusza była związana węzłem życia z duszami Awrahama, Icchaka i Jaakowa, Sary, Rebeki, Racheli i Lei i resztą dusz sprawiedliwych mężczyzn i kobiet w Ogrodzie Edenu. Amen.

Niech Bóg wspomni duszę mojej matki i mojej nauczycielki [wymienia się imię matki], która odeszła do swojego świata, a ja (bez ślubowania) dam jałmużnę za nią.

W nagrodę za to, oby jej dusza była związana węzłem życia z duszami Awrahama, Icchaka i Jaakowa, Sary, Rebeki, Racheli i Lei i resztą dusz sprawiedliwych mężczyzn i kobiet w Ogrodzie Edenu. Amen".

Czas żałoby dzieli się na trzy okresy. Pierwszy z nich - zwany po hebrajsku sziwa - trwa siedem dni od chwili zgonu. W tym czasie członkowie najbliższej rodziny zmarłego powinni powstrzymać się od pracy i pozostać w domu. Nie mogą jeść potraw mięsnych, pić wina, nosić skórzanego obuwia, odbywać stosunków seksualnych. Kolejne etapy żałoby nazywane są szloszim i szana. Trwają odpowiednio trzydzieści dni i dwanaście miesięcy.

W tradycji żydowskiej pamięć zmarłego czci się w dniu rocznicy śmierci (jid. jorcajt). Jorcajt dotyczy zmarłych z najbliższej rodziny: rodziców, małżonków, dzieci oraz rodzeństwa. Podczas jorcajtu przez całą dobę - od zachodu słońca w dniu poprzedzającym rocznicę śmierci - palono świecę w domu lub synagodze, czytano Misznę, odwiedzano grób zmarłego, modlono się w synagodze i przekazywano datki na cele dobroczynne.

Należy też wspomnieć o zasadach dotyczących osób z rodu kohenów, czyli potomków kapłanów ze Świątyni Jerozolimskiej. Obowiązuje ich zachowanie rytualnej czystości. Przykazanie 398 precyzuje, że nieczystość rytualna jest efektem dotykania i przenoszenia zmarłego oraz przebywania z nim pod jednym dachem. Przykazanie 263 zabrania kohenom zanieczyszczania poprzez styczność ze zmarłym. Nie mogą oni przebywać ze zwłokami, za wyjątkiem zmarłych: żony, ojca, matki, syna, córki, brata i niezamężnej siostry. Koheni nie powinni też wchodzić na teren cmentarza. Problem ten rozwiązywano poprzez wytyczanie tzw. ścieżek kohenów o charakterze eksterytorialnym oraz pochówki członków ich rodzin na skraju cmentarza. W Łodzi na grobach kohenów stawiano specjalnie bardzo wysokie macewy, tak by krewni zmarłych widzieli nagrobki ponad murem, bez konieczności wchodzenia na obszar grzebalny.

Ponieważ w tradycji żydowskiej cmentarz uważany jest za miejsce nieczyste, przy wyjściu należało dokonać rytualnej ablucji. Często przy bramie znajdowała się studnia. Do ablucji używano specjalnego kubka z dwoma uchwytami, trzykrotnie polewając ręce wodą, przekładając kubek z prawej do lewej dłoni.