Cmentarz żydowski w Poddębicach jest oddalony około 1 km na południowy wschód od centrum miasta, znajduje się u zbiegu ul. Łódzkiej i ul. Przejazd. Cmentarz zajmuje działkę o powierzchni 1,35 ha.

Cmentarz powstał prawdopodobnie w pierwszych dekadach XIX w. Jego lokalizację zaznaczono na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego z 1839 roku.

Cmentarz służył jako miejsce pochówku do lat drugiej wojny światowej. W tym czasie zaczęła się jego dewastacja. Na polecenie Niemców część nagrobków użyto do budowy zbiornika przeciwpożarowego w centrum miasta. Po 1945 r. ocalali z Zagłady Żydzi ustawili na cmentarzu pomnik z napisem: "Ku pamięci Żydom z Poddębic, którzy zginęli z rąk zbirów hitlerowskich w latach 1939-1945. Pozostali Żydzi z Poddębic".

W kolejnych dekadach cmentarz ulegał stopniowej destrukcji, był użytkowany jako pastwisko. 16 października 1965 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza. W uzasadnieniu podano: "Na terenie miasta znajduje się cmentarz o pow. 13.500 m kw. Cmentarz ten należy do Gminy Żydowskiej. Cmentarz jest opuszczony i zaniedbany, porośnięty chwastami, mogiły nie istnieją. Ostatnie pochowanie zwłok na tym cmentarzu miało miejsce w 1942 r. Od tego czasu cmentarz jest nieczynny. Po wyzwoleniu Obywatele pochodzenia żydowskiego wybudowali pomnik o napisie: Ku pamięci żydom z Poddębic, którzy zginęli z rąk zbirów hitlerowskich z latach 1939-1945. Pozostali Żydzi z Poddębic. Pomnik wybudowany jednak nie jest otoczony właściwą opieką, dookoła znajduje się porośnięta trawa, a częściami z pomnika odpada tynk. Na terenie miasta nie zamieszkują osoby wyznania mojżeszowego". Ostatecznie zarządzenie w tej sprawie Minister Gospodarki Komunalnej podpisał 21 listopada 1966 roku.

W latach 80. na cmentarzu znajdowały się nieliczne nagrobki (m.in.: Szmuela Lejba syna Jechezkiela Borka, Ity córki Mordechaja Zewa M[alin]owskiej, Mosze syna Arie). Teren był nieogrodzony, porośnięty trawą i krzewami.

W 1992 r. Żydzi wywodzący się z Poddębic ogrodzili cmentarz murem z betonowych elementów prefabrykowanych, zachowane nagrobki przytwierdzili do wewnętrznego muru z cegły. Renowacji poddano pomnik ofiar Zagłady, zainstalowano na nim tablicę z napisem: "Ku wiecznej pamięci zmarłym i zaginionym. Poddębiczanie z Izraela i świata. 1.6.1992".

W 2013 r. archeolodzy pod kierownictwem Artura Gintera podczas prac na rynku w Poddębicach odnaleźli około 400 macew i ich fragmentów. Nagrobki przewieziono na cmentarz. Na podstawie dokumentacji fotograficznej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN zleciło wykonanie indeksu danych osobowych (częściowy spis jest dostępny na stronie https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/p/503-poddebice/115-pamiec-w-kamieniu/28212-cmentarz-zydowski-w-poddebicach-ul-lodzka-101 ).

Właścicielem cmentarza jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi. Obiekt jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/39, Decyzje o zamknięciu cmentarzy
Michalska A., Poddębice, [w:] Województwo łódzkie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 7731, [bmw] [bdw].
foto: Barbara Bajarka