Pierwsze wzmianki o społeczności żydowskiej w Pilicy pochodzą z 1581 roku i odnoszą się do procesu, w którym miejscowi Żydzi oskarżeni zostali o sprofanowanie hostii, za co groziła olbrzymia kara pieniężna, zostali jednak oni z zarzutu oczyszczeni. Skoro istniała społeczność żydowska musiały też zapewne istnieć synagoga, cheder (szkoła), mykwa (łaźnia) i cmentarz. Zazwyczaj pierwsze trzy z tych obiektów lokowane były blisko siebie skupiając wokół osadnictwo żydowskie i tworząc zalążek gminy wyznaniowej. Cmentarz lokowany był poza granicami miasta. Gdzie rozlokowały się obiekty pierwotnej gminy żydowskiej w Pilicy trudno dzisiaj stwierdzić. Wiadomo, że było to miejsce w pobliżu późniejszego klasztoru Franciszkanów. Na XIX-wiecznych planach miasta widnieje ulica Starego Kierchoffu (dzisiejsza ulica Klasztorna). Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że znajdujący się przy tej ulicy, nieistniejący dzisiaj cmentarz, znany dopiero z późniejszych przekazów, istniał już wówczas.

Po roku 1635 ówczesny dziedzic miasteczka Stanisław Warszycki usunął Żydów z Pilicy, a budynek bóżnicy przeznaczył na kościół pod wezwaniem św. Barbary. Był to obiekt murowany, sklepiony beczkowo, z siodłowym dachem krytym gontem. Decyzję ojca respektował Jan Kazimierz Warszycki i dopiero kolejny dziedzic, Michał Warszycki, po 1690 roku wyraził zgodę na ponowne osiedlenie się Żydów w Pilicy. Ludność wyznania mojżeszowego osiedliła się w nowym miejscu, nad rzeką przy dzisiejszej ulicy Łaziennej gdzie powstały; modrzewiowa bóżnica oraz murowane budynki chederu i mykwy. W latach 1731, 1733, 1753, 1787 Żydzi otrzymywali przywileje umożliwiające rozwój gminy.

W 1763 roku w Pilicy miało miejsce ostatnie posiedzenie Sejmu Czterech Ziem. Było to zgromadzenie delegatów ludności żydowskiej; w Polsce XVI-XVIII w. Posiadało władzę ustawodawczą, zajmowało się rozdziałem i egzekucją podatków od poszczególnych gmin, rozstrzygało sprawy i spory żydowskie w skali całego kraju, reprezentowało społeczność żydowską wobec polskich monarchów. W 1765 roku mieszkało tu 506 Żydów, w 1887 - 3095 Żydów (70,7% ludności).

Pochodzący z XVIII wieku dokument dotyczy prośby gminy żydowskiej o zwrócenie dla celów grzebalnych obszaru starego cmentarza. W "Aktach tyczących się kierchoffu żydowskiego" przechowywanych w Archiwum Parafialnym w Pilicy, znajduje się dokument datowany na 1721 r. , w którym przywódcy gminy żydowskiej Jakub Michałowicz oraz Jakub i Salomon Lewkowiczowie zwracają sie o pozwolenie grzebania ciał "...w ogrodzie kierków zwanego za miastem Pilica położonego, niegdyś na chowanie trupów żydowskich przeznaczonego....". Teren ten był wówczas własnością mieszczanina Wojciecha Gąsiora. Za prawo użytkowania Żydzi mieli wnosić na rzecz kolegiaty pilickiej świadczenie w wysokości trzech kamieni łoju rocznie.

Macewy w ścianie obory
(foto: Małgorzata Płoszaj)