Najstarszy cmentarz żydowski w Oświęcimiu powstał około 1588 r. Jego dokładnego położenia nie udało się ustalić. Kolejny cmentarz został założony około 1784 r., w związku z wydanym rok wcześniej dekretem cesarza Józefa II o przenoszeniu miejsc pochówku poza teren zabudowany.

Cmentarz służył jako miejsce pochówku dla Żydów z Oświęcimia i okolicznych miejscowości. Pochowano na nim m.in.:
- rabina Mosze Jakowa syna Efraima Scharfa, ucznia Chaima Halberstama z Sącza, rabina w Oświęcimiu i Zatorze, autora księgi Darkej Joszer , zmarłego 3 nisan 5629 r. (15 marca 1869 r.),
- cadyka Dowa Berisza Fromera, jednego z uczniów Szmuela Szmelke Horowica z Nikolsburga.

W 1941 r. na cmentarzu Niemcy utworzyli o bóz pracy przymusowej. Na cmentarzu zbudowano baraki, zbiorniki na wodę oraz dwa schrony przeciwlotnicze. Na rozkaz Niemców nagrobki użyto do utwardzania ulic. Część terenu zajęła ulica. Cmentarz ucierpiał także podczas nalotów alianckich.

4 listopada 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza.

Po wojnie nieliczni ocalali z Zagłady oświęcimscy Żydzi podjęli próbę zabezpieczenia zbezczeszczonej nekropolii. Przeprowadzone zostały wówczas prace porządkowe, odbudowano zburzony mur. Jednak na przestrzeni kolejnych lat cmentarz ulegał dalszej dewastacji. W latach osiemdziesiątych dzięki zaangażowaniu i środkom m. in. Aschera J. Scharfa na cmentarzu ponownie przeprowadzono prace restauracyjne. W 1997 r. Jacek Proszyk przeprowadził inwentaryzację nagrobków. Ich spis został umieszczony na stronie internetowej www.oszpicin.pl

Dziś oświęcimski cmentarz żydowski jest jednym z najlepiej zadbanych tego typu obiektów na obszarze Małopolski. Wejście na jego teren wiedzie poprzez zamykaną bramę, wykonaną ze stalowych elementów ażurowych. Po lewej stronie od furtki znajduje się współczesny ohel, w którym pochowano Szymszona Klugera, zmarłego w dn. 26 maja 2000 r. ostatniego żydowskiego mieszkańca Oświęcimia. Kilkanaście metrów za grobem Sz. Klugera uwagę zwraca porośnięty drzewami dół. Jest to uprzednio wzmiankowany poniemiecki basen przeciwpożarowy. Idąc wzdłuż zachodniej strony muru docieramy do okolonej barierką czarnej macewy, z polichromowaną płaskorzeźbą świecznika w naczółku i pojemnikiem na kwitlech. Spoczywa tu Frajdel córka Chaima - zmarła w 1915 r. córka znanego cadyka Chaima syna Arie Lejbusza Halberstama z Nowego Sącza, żona rabina Eliezera ha-Lewi Rosenfelda z Oświecimia.

W centralnej części cmentarza stoją dwa lapidaria, przypominające formą piramidy schodkowe. Do ich budowy wykorzystano fragmenty zniszczonych pomników nagrobnych. W lapidarium wzniesionym na osi bramy można odnaleźć najstarszy zidentyfikowany nagrobek, upamiętniający Abrahama Abę syna Aszera Zeliga, zmarłego w dn. 21 października 1757 r. Około 30 metrów za lapidarium znajduje się ohel, zbudowany w latach osiemdziesiątych przez Aschera J. Scharfa. Umieszczone w nim tablice epitafijne poświęcone są: Rubenowi synowi Mosze Jankiela Jakóba Scharfa; Kalonimosowi Kalmanowi synowi Mosze Jankiela Jakóba Scharfa; Menasze synowi Rubena Scharfa; Aszerowi Jeszaji synowi Dawida Scharfa; Mosze Jakowowi Scharfowi (1787-1869), rabinowi w Oświęcimiu; Dawidowi synowi Mosze Jakowa Scharfa; członkom rodziny zabitym w latach Zagłady oraz fundatorom ohelu.

Oprócz wymienionych powyżej pomników, na terenie cmentarza można odnaleźć około 1000 macew, w różnym stopniu zachowania. Większość z nich znajduje się w centralnej części nekropolii, inne ustawiono wzdłuż wewnętrznej strony muru.

Brama cmentarza jest zamykana, klucze udostępnia Centrum Żydowskie w Oświęcimiu przy Placu ks. Jana Skarbka 5, tel. 033 8447002.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/35, Decyzje o zamknięciu i przeznaczeniu ich na inny cel
w województwie krakowskim.
Gałosz W., Karetta M., Proszyk J., Szyndler A., Cmentarz żydowski w Oświęcimiu. Historia, symbole, przyroda,
Oświęcim 2018.

Polecamy odwiedzenie stron internetowych:
www.sztetl.org.pl
www.ajcf.pl
http://oszpicin.pl
www.shabbat-goy.com