Gmina żydowska w Ostrowie Wielkopolskim posiadała dwa cmentarze. Pierwszy z nich powstał w 1724 roku u zbiegu ulic Bydlęcej (obecnie ul. Starotargowej) i Freimanna (obecnie Placu 23 Stycznia), w pobliżu synagogi. Teren nekropolii był otoczony niewysokim murem, z bramą wejściową od strony północnej. Zapewne ze względów sanitarnych już w 1780 roku władze miejskie wydały nakaz zaprzestania pochówków w tym miejscu. Z czasem teren starego cmentarza został uporządkowany i zadrzewiony, a w 1877 r. na pamiątkę pokoju z Francją po wojnie prusko-francuskiej otrzymał nazwę Lasku Przyjaźni. Żydzi z Ostrowa Wlkp. zostali zobligowani do założenia nowego cmentarza, który urządzono na działce wielkości 1 morgi przy ul. Konopnickiej i al. Słowackiego. Jego teren sukcesywnie powiększano do powierzchni 2,8 ha - kolejne zakupy gruntu nastąpiły w 1824 roku i w 1905 roku. Nekropolia była ogrodzona z jednej strony ozdobnym żelaznym płotem osadzonym pomiędzy ceglanymi filarami, z pozostałych trzech stron - murem z cegły. Wejście wiodło przez majestatyczną bramę. W 1873 roku wzniesiono dom przedpogrzebowy.

Po wybuchu II wojny światowej z rozkazu nazistów obie nekropolie zniszczono. Nagrobki usunięto i wykorzystano do prac budowlanych, między innymi do utwardzania ulic czy budowy ogrodzenia przy Placu 23 Stycznia. Na nowym cmentarzu okupant urządził gospodarstwo ogrodnicze. "Stary kirkut" ostatecznie przekształcono w park. Po wyzwoleniu w miejscu cmentarza przy al. Słowackiego funkcjonował Zakład Zieleni Miejskiej, a w latach siedemdziesiątych na terenie nekropolii pobudowano Zespół Szkół Budowlanych.

W 2006 r. podczas prac na Placu 23 Stycznia odkopano liczne macewy. Łącznie wydobyto ponad tysiąc fragmentów nagrobków. Po oczyszczeniu przewieziono je do gmachu nieczynnej synagogi. W kolejnych latach na obu nekropoliach urządzono lapidaria.

Stary cmentarz został ogrodzony murem, na którym od strony ulicy umieszczono tablice z napisem: "Cmentarz żydowski - kirkut" oraz cytatem z Księgi Kapłańskiej: "I wróci się proch do ziemi, tak jak nią był, a duch powróci do Boga, który go dał (Koh.12,7)". Do wewnętrznej części muru przytwierdzone zostały fragmenty odnalezionych macew. Ogrodzono także niezabudowany fragment nowego cmentarza przy al. Słowackiego i na jego teren przewieziono kilkadziesiąt macew w różnym stanie zachowania.

tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron internetowych:
www.sztetl.org.pl
www.shabbat-goy.com