Nie wiadomo, gdzie oleśniccy Żydzi chowali swych zmarłych w średniowieczu. Z całą pewnością w XVIII wieku korzystali z cmentarzy w pobliskich Miłocicach i Twardogórze. W 1821 roku miejscowy kahał postanowił założyć własną nekropolię. Było to związane z wydanymi kolejno w 1814 roku i 1818 roku rozporządzeniami władz, nakazującymi Żydom zakładanie własnych cmentarzy w pobliżu miejsca zamieszkania. Zalecenia te były podyktowane względami sanitarnymi. Żydzi często bowiem przewozili ciała swych zmarłych nawet na duże odległości, co powodowało ryzyko wybuchu epidemii. Podobne problemy występowały także w zaborze austriackim i rosyjskim. Przytoczmy tu fragment pamiętnika Anny Potockiej z podkarpackiego Rymanowa: "Zmarłych Żydów nieraz całymi milami wożą. (.....) Żydzi trumien nie używają, więc Żyd zmarły jedzie najczęściej w worku zaszyty, w słomie zagrzebany, konie liche, więc przed każdą karczmą parę godzin popasają. Szlakiem, którym te kondukty szły, wymierali ludzie" (cytat za: A. Potocki "Żydzi rymanowscy").

W 1821 roku Żydzi z Oleśnicy zakupili grunt o powierzchni 0,15 ha, w dużym oddaleniu od zabudowań. W późniejszym okresie powierzchnię cmentarza powiększono do około 0,25 ha. Na terenie nekropolii wzniesiono dom przedpogrzebowy, przy wejściu wykopano studnię służącą do rytualnych ablucji. Dojście do cmentarza było możliwe od strony dzisiejszej ul. Brzozowej (poprzez mostek na rzece Oleśnicy) lub od strony obecnej ul. Wojska Polskiego. Za koszarami Regimentu Dragonów nr 8 - obecnymi budynkami tzw. czerwonych koszar - biegła droga do cmentarza. Do dziś zachował się jej niewielki odcinek.

Cmentarz opisywano jako piękny. Niektóre nagrobki wykonano z cennych materiałów, a część z nich mogła mieć dużą wartość artystyczną.

Podobno nekropolia przetrwała II wojnę światowej w relatywnie dobrym stanie. Jak wspomina mieszkający w Oleśnicy Antoni Kokot: "cmentarz w 1941 r. był częściowo uszkodzony, poprzez przewrócenie macew. Widać było, że wykonano to kompleksowo i w sposób zorganizowany, bo całe ich rzędy były przewrócone". Również dom grzebalny miał spalony dach. Nikt nie pamięta nowych pochówków po 1945 r. Obok cmentarza pochowano zwłoki kobiety, znalezione w jednym z domów ul. Leśnej podczas ich "nowego" powojennego zasiedlenia. Po 1946 r. rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Kute ogrodzenia trafiły na okoliczne działki, nagrobki były rozbijane przez dzieci dla zabawy, cenniejsze rozpoczęto wywozić i "przerabiać" na nowe. Niektóre z nich, o dużej masie, ładowano w kilka osób na ciężarówki. W 1969 roku Miejska Rada Narodowa podjęła decyzję o oficjalnym zamknięciu nekropolii. Ostatecznie resztki wzgórka cmentarnego zniwelowano przy pomocy spychaczy podczas rozbudowy koszar i przeznaczeniu terenu na plac ćwiczeń. Po zlikwidowaniu koszar teren ten nie jest użytkowany. Znajdujące się tu nieliczne kamienne płyty mogą stanowić elementy konstrukcyjne grobów. W okolicach cmentarza można odnaleźć niewielkie fragmenty nagrobków z zachowanymi inskrypcjami. Kilka zdjęć dokumentujących ostatnie ślady tej nekropolii zamieszczono na stronie internetowej www.olesnica.nienaltowski.net.

tekst: Marek Nienałtowski
zdjęcia: Marek Nienałtowski
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu