Cmentarz żydowski w Okuniewie jest położony w odległości około 800 m od Rynku, w pobliżu ul. Cmentarnej, w bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza rzymsko-katolickiego. Cmentarz znajduje się w obrębie działki geodezyjnej nr 827 o powierzchni 5209 m kw. Data założenia cmentarza pozostaje nieznana. Przypuszczalnie powstał w połowie XIX wieku.

Podczas drugiej światowej Niemcy dokonywali na cmentarzu egzekucji. Wśród ofiar były dwie osoby, zadenuncjowane w 1943 r. Prawdopodobnie w czasie wojny rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Nagrobki były wykorzystywane przez niektórych mieszkańców jako budulec i materiał na parapety.

9 października 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej wydał zarządzenie o zamknięciu cmentarza. W dokumentacji dołączonej do zarządzenia podano: "Cmentarz [...] o pow. ca 1,5 ha, nieczynny od 1942 r., zdewastowany i pozostaje bez opieki".

W 1988 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów zajęła się sprawą cmentarza w związku z prośbą Tomasza Cieślika z Sulejówka, członka grupy młodzieżowej Mazowieckiego Towarzystwa Kultury, który deklarował w imieniu grupy pomoc w porządkowaniu cmentarza. W sierpniu 1988 r. Fundacja otrzymała plan działki cmentarnej i we wrześniu zawarta umowę o porządkowanie cmentarza i wykonanie ogrodzenia.

W Karcie cmentarza z 1990 r. w rubryce "Ogólny stan zachowania" stwierdzono: "Zachowanych we fragmentach zaledwie kilka nagrobków", jako zagrożenia wskazano: "całkowite zatarcie śladów cmentarza".

Cmentarz uległ daleko posuniętej destrukcji. W jego obrębie można znaleźć kilkadziesiąt nagrobków w różnym stanie zachowania, w większości przemieszczonych względem miejsca pochówku. Oprócz tradycyjnych macew widoczne są betonowe obmurowania zdewastowanych grobów oraz nagrobek w formie pnia złamanego drzewa. Do około 2005 r. nad jednym z grobów znajdował się krzyż wykonany z żelaza. Według niepotwierdzonych informacji, jest to grób nieznanego z nazwiska polskiego chłopca, rozstrzelanego przez Niemców za domniemane żydowskie pochodzenie. Cmentarz jest nieogrodzony, granice są nieczytelne. Teren porasta las.

Od 2001 r. cmentarzem opiekują się uczniowie Gimnazjum w Okuniewie pod kierownictwem nauczycielki Magdy Wojteckiej, Gimnazjum nr 2 w Sulejówku oraz wolontariusze "Klubu Ośmiu", kierowani przez Anetę Solecką-Skrzypek.

W 2011 r. Okuniew odwiedził Laurent Lopez, mieszkający w Paryżu potomek Żydów z Okuniewa. Powstał wtedy pomysł ogrodzenia i uporządkowania cmentarza. Projekt nie został zrealizowany.

Właścicielem cmentarza jest Gmina Halinów. Obiekt jest wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego. Spisy zachowanych nagrobków są dostępne na stronach https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_17 oraz https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/o/589-okuniew/115-pamiec-w-kamieniu/24988-cmentarz-zydowski-w-okuniewie.

Tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/55, Decyzje o zamknięciu
cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie warszawskim.
Dean M., Okuniew, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Kosior K., Okuniew, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Lisińska H., Sołtysik H., Karta cmentarza nr 9722, [bmw] 1990.
Okuniew [online] http://www.nissenbaum.pl/pl/okuniew.html [dostęp: 02.01.2021].