Gmina żydowska w Nowym Mieście Lubawskim (w języku niemieckim: Neumark in Westpreussen) posiadała dwie nekropolie. Pierwszy cmentarz żydowski powstał pod koniec XVIII wieku w pobliżu fosy, w okolicach dzisiejszej ul. Sienkiewicza i funkcjonował do lat osiemdziesiątych kolejnego stulecia. Całkowite zapełnienie przy jednoczesnym braku możliwości poszerzenia jego terenu, zmusiły miejscowych Żydów do organizacji kolejnego miejsca pochówku. Nowy cmentarz wyznania mojżeszowego założono w 1885 roku na parceli o planie prostokąta o powierzchni 0,44 ha, przy obecnej ul. Grunwaldzkiej. Wkrótce wzniesiono dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dozorcy. Cmentarz został zniszczony przez nazistów podczas drugiej wojny światowej. Podobno jeszcze w 1948 roku na jego terenie znajdowały się ostatnie nagrobki, które później zostały wykorzystane jako płyty chodnikowe przy budynkach aresztu śledczego i sądu. W 1995 roku podczas remontu chodnika obok budynku sądu odkryto liczne macewy. Zostały one zabezpieczone, a władze miejskie wraz z Fundacją Rodziny Nissenbaumów zamierzały przenieść je na teren cmentarza. Plany te nie zostały jednak zrealizowane.

tekst: K. Bielawski
zdjęcie: Aleksander Schwarz
Bibliografia: "Gminy wyznaniowe żydowskie w województwie pomorskim
w okresie międzywojennym (1920-1939)", zbiór studiów pod red. J. Szilinga
Kliknij tu, by obejrzeć archiwalne zdjęcie synagogi i cmentarza żydowskiego
w Nowym Mieście Lubawskim