Cmentarz żydowski w Nadarzynie Jewish cemetery in Nadarzyn

Data założenia cmentarza nie jest znana. Według przekazów istniał przed 1780 r. i służył jako miejsce pochówku również zmarłych z okolic Warszawy. Pierwsza znana wzmianka w dokumentach archiwalnych pochodzi z Wykazu Parafii Bóżnicznych w Województwie Mazowieckim z 1829 r., w którym w przypadku Nadarzyna zaznaczono: "Cmentarz potrzebuje oparkanienia 250 łokci prócz stojącego już parkanu".

Cmentarz był czynnie użytkowany do czasów drugiej wojny światowej. W tym okresie rozpoczęła się dewastacja obiektu, w której uczestniczyła część okolicznych mieszkańców. W latach PRL teren zalesiono, a pozostałe nagrobki zasypano.

W wyniku zniszczeń w obrębie cmentarza można odnaleźć pojedyncze destrukty stel i tumb z piaskowca. W trakcie lustracji w 2009 r. ujawniono liczne dolne fragmenty wyłamanych macew w układzie rzędowym, przysypanych około 40-centrymetrową warstwą piachu. Granice są częściowo czytelne dzięki ziemnemu obwałowaniu. Teren porasta las iglasty. W 2009 r. lokalni społecznicy przeprowadzili prace porządkowe. Podjęta przez nich inicjatywa upamiętnienia cmentarza nie została zrealizowana ze względów formalnych. W 2013 r. osoby związane ze stroną www.cmentarze-zydowskie.pl i projektem "Ulica Żydowska" umieściły na cmentarzu tablicę informacyjną.

W 2013 r. do izby pamięci przy Gimnazjum im. bł. Jana Pawła II w Nadarzynie trafił fragment macewy, odnaleziony przez Tadeusza Kalecińskiego podczas rozbiórki stodoły przy ul. Mszczonowskiej. Jest to część naczółka macewy z hebrajskim napisem: "[Pani] Rebeka córka naszego nauczyciela i pana Dawida błogosławionej pamięci" oraz płaskorzeźbą świec, tradycyjnie umieszczanych na nagrobkach kobiet (kliknij tu, by zobaczyć zdjęcie nagrobka).

Właścicielem cmentarza jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie. Obiekt nie jest wpisany do gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1439, Akta tyczące się urządzenia gmin żydowskich. Ogólne.
Bergman E., Karta cmentarza nr 10122 , [bmw] 2018.
Drzewucka M., Sobolewska-Głodek D., Szmel M., Wołkowycki J., Nadarzyn na przestrzeni wieków: historia Nadarzyna od średniowiecza po czasy współczesne , Nadarzyn 2014.
Horn M., Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego" 1974, nr 3 (91).
Koseski A.J., Karta cmentarza nr 10122 , [bmw] 1995.
Laskowska-Adamowicz M., Kajetany , [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa , red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945 : województwo stołeczne warszawskie , Warszawa 1988.