Cmentarz żydowski w Mordach - zwany przez mieszkańców "kierkutem" i "mogiłkami" - jest położony około 700 m od centrum miasta, przy ul. 11 Listopada, około 100 metrów od zwartej zabudowy, na terenie płaskim i zajmuje działkę na planie zbliżonym do trójkąta, o powierzchni 1,38 ha. W środkowej części cmentarza znajduje się zbiornik wodny.

Data założenia cmentarza nie jest znana. Niewykluczone, że powstał pod koniec XVIII w. Na podstawie zachowanych nagrobków można stwierdzić, że cmentarz był użytkowany nie później niż od 1828 roku.

Brak bliższych informacji o historii obiektu. Prawdopodobnie ostatnie pochówki odbyły się maju 1945 r., w następstwie mordu dokonanego na ocalałych z Zagłady.

31 lipca 1962 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Mordach przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza. W uzasadnieniu podano: "Na terenie miasta Mordów znajduje się cmentarz wyznaniowy żydowski o powierzchni 13.800 m kw. Cmentarz znajduje się pod opieką Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Mordach. ostatnie pochowanie zwłok miało miejsce w roku 1943 i od tego czasu cmentarz jest nieczynny i nie ma ludności, która mogłaby korzystać z usług cmentarza". Ostateczną decyzję w tej sprawie podpisał Minister Gospodarki Komunalnej 19 grudnia 1963 roku.

Cmentarz uległ bardzo poważnej dewastacji. Jak wynika z relacji mieszkańców, wiele nagrobków zostało skradzionych już po wojnie. Część macew z piaskowca wykorzystano jako tarcze szlifierskie w przydomowych warsztatach. Według niepotwierdzonych informacji, nagrobki użyto także do budowy rampy kolejowej w Mordach.

Prawdopodobnie w latach 80. cmentarz ogrodzono siatką metalową na betonowych słupach. Ogrodzenie uległo zniszczeniu.

W obrębie cmentarza zachowało się kilkadziesiąt macew, w większości wykonanych z kamieni granitowych, datowanych od pierwszej połowy XIX w. Widoczne są także pojedyncze, zniszczone nagrobki z piaskowca. Cmentarz porasta gęsta roślinność.

W dniach 6-7 sierpnia 2020 r. wolontariusze Fundacji Dziedzictwa Kulturowego, przy wsparciu samorządu i mieszkańców, przeprowadzili na cmentarzu prace porządkowe. Projekt zrealizowane ze środków Programu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020,

W zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma znajduje się księga bractwa Chewra Kadisza w Mordach.

Tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/55, Decyzje o zamknięciu cmentarzy
i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie warszawskim.
Crago L., Mordy, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Kosior K., Mordy, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Szady Z., Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII w., Lublin 2010.