Cmentarz żydowski w Morągu jest oddalony około 1,7 km na północ od centrum miasta, znajduje się przy drodze gruntowej odchodzącej na zachód od ul. Kazimierza Jagiellończyka, na niewielkim wzniesieniu. Cmentarz zajmuje działkę na planie trapezu o powierzchni 0,17 ha.

Dokładna data założenia cmentarza nie jest znana - przypuszczalnie powstał po wydaniu w 1814 r. rozporządzenia króla Prus nakazującego lokalnym społecznościom żydowskim tworzenie własnych miejsc pochówku. Cmentarz założono poza terenem zabudowanym, przy drodze do Pasłęka, w pobliżu miejsca zwanego Richtplatz.

Brak bliższych informacji o historii cmentarza do czasów drugiej wojny światowej. Jak pisał Erwin Kruk na łamach "Gazety Olsztyńskiej" (nr 55 z dn. 19-21.03.1999 r.), jeszcze w połowie lat 50. cmentarz był dobrze zachowany, stały na nim liczne nagrobki.

W 1954 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Morągu wystąpiło z wnioskiem o zamknięcie cmentarza. W uzasadnieniu podano: "Cmentarz ten jest nieczynny od 1924 roku, ostatni pogrzeb notuje się 27 lipca 1924 r. Obecnie cmentarz ten jest bardzo zaniedbany, porozbijane są nagrobki, a część ich jest wykradziona. Całe cmentarzysko jest zarośnięte wysoką trawą, po której często chodzą krowy i kozy. Ze względu na to, że cmentarz ten jest przyległy do obiektu wojskowego, przeważnie służy do przeprowadzania ćwiczeń ze względu na to, że posiada ogrodzenie murowane. Na terenie tut. powiatu nie ma ludności wyznania mojżeszowego tak, że jest on bez żadnej opieki". Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie proponowało urządzenie na cmentarzu zieleńca, czemu przeciwstawiało się PMRN w Morągu. Władze Morąga zamierzały przeznaczyć cmentarz na plac ćwiczeń dla jednostki wojskowej. Zarządzenie o zamknięciu cmentarza Minister Gospodarki Komunalnej podpisał 17 maja 1955 roku.

W latach 90. z inicjatywy nauczyciela Krzysztofa Piotrowskiego miejscowi uczniowie wykonywali na cmentarzu prace porządkowe. W 2002 r. na słupie dawnej bramy umieszczono tablicę z czarnego granitu z napisem: "Trzykrotni umarli kirkutu: śmiercią, rozbitym nagrobkiem, zapomnieniem. Cmentarz gminy żydowskiej w Morągu z lat 1835 - 1933".

Obiekt uległ daleko posuniętej destrukcji. Obecnie na jego terenie znajduje się kilkanaście niezinwentaryzowanych nagrobków w różnym stanie zachowania, w formie stel z piaskowca, z inskrypcjami w językach hebrajskim i niemieckim (m.in. Golde Caspar córki Chaima, żony Jechezkiela, zmarłej w 1869 r.; Icchaka syna Rafaela, zm. w 1881 r.; Samuela syna Dawida [...]manna, zmarłego w 1886 r.). Granice są czytelne dzięki zachowanemu z trzech stron murowi pełnemu z cegły licowej, z ceglanymi słupkami nakrytymi dwuspadowymi daszkami oraz filarowi furtki. Obręb cmentarza jest dodatkowo wyznaczony przez starodrzew klonowy. W warstwie runa dominują trawy.

Właścicielem cmentarza jest Gmina Morąg, która wykonuje na nim okresowe prace porządkowe. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/41, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie olsztyńskim.
Liżewska I., Morąg, [w:] Województwo warmińsko-mazurskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Szczepański S., Żydowskie domy modlitwy oraz cmentarze na Warmii i Mazurach - stan obecny (na tle dziejów Żydów w Prusach Wschodnich i Zachodnich) [online] https://rocznikziemzachodnich.pl/rzz/article/view/165/107
[dostęp: 05.07.2021].
zdjęcia: BZ

Uwaga: poszukujemy wolontariusza do wykonania zdjęć nagrobków z tego cmentarza
według naszych wytycznych.

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.