W 1980 r. Adam Penkalla w artykule Cmentarz żydowski w Mogielnicy ("Fołks Sztyme", nr 49/80) pisał o kilkudziesięciu ściętych tuż przy ziemi macewach. Wtedy "średnie pokolenie mieszkańców Mogielnicy" miało jeszcze pamiętać "z okresu swej młodości las macew, które swą formą i barwą stanowiły charakterystyczny element krajobrazu". Pragnący zachować anonimowość mieszkaniec Mogielnicy w liście przysłanym do naszego portalu tak opisał stan cmentarza w drugiej połowie lat osiemdziesiątych: "Jako przedszkolak bywałem w tym miejscu - o zgrozo - na spacerach. Bawiliśmy się wtedy trąc z nudów odłamki płyt piaskowca. Pamiętam, że nawet wtedy ktoś kopał na tym cmentarzu. Widoczne były świeże wykopy, w których leżały czasami ludzkie szczątki. W latach siedemdziesiątych kirkut był piękną polaną, położoną na górce w lesie, otoczoną 20-30 letnim lasem sosnowym. Większość okruchów płyt rozrzucona była w granicach tego wzniesienia. Od strony zachodniej widać było tam długie płaskie zagłębienie, rów czy wykop, przypominające współczesne rowy melioracyjne, ale trochę szersze. Poza tym rowem nigdy nie spotkałem odłamków macew, czy kości. Główna polana kirkutu podzielona była gęstymi, kolczastymi krzakami na dwie części, większą i mniejszą. Przez nie wiodła wąska ścieżka. Na wysuniętej na północ mniejszej polanie nie było zbyt wiele pozostałości macew, jedynie zachowana murowana piwnica, dość duża, o wymiarach trzy-cztery metry na dwa metry. Jej pochodzenie nie było mi nigdy znane. Pod koniec lat osiemdziesiątych na zarastającej z wolna polanie - od strony ścieżki naprzeciwko krzyża - pojawiła się podmurówka i oporządzenie do zainstalowania furtki. Prace te nigdy dalej nie posunęły się. Jedynie znacznie później pojawiły się ohele". W wyniku destrukcji, na początku XXI w. w obrębie cmentarza znajdowały się pojedyncze destrukty macew. Teren był porośnięty lasem.
W 1999 r. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie w ramach restytucji mienia przedwojennych gmin żydowskich stała się właścicielem cmentarza o powierzchni 1,24 ha.
Około 2002 r. staraniem środowisk chasydzkich wzniesiono dwa ohele. Większy z nich powstał w domniemanym miejscu pochówku cadyka Chaima Meira Jechiela Szapiry, jego ojca Zeliga i matki Lei Perel, córki Izraela Hofsteina z Kozienic oraz żony Gitel córki Eliezera z Leżajska. Mniejszy ohel upamiętniał cadyka Jakowa z Mogielnicy, syna Elimelecha z Leżajska.
W 2012 r. podczas odkrywkowych prac archeologicznych ustalono właściwe miejsca pochówków mogielnickich cadyków (więcej informacji na ten temat można znaleźć w biuletynie HFFPOJC).. Odkryto i ustawiono także dwie stele z bardzo dobrze zachowanymi polichromiami: macewy Jehoszuy Josefa syna Towje, zmarłego w dn. 20 stycznia 1937 r. oraz Diny córki Awrahama, zmarłej w dn. 25 marca 1938 r. Teren otoczono ogrodzeniem z betonowych elementów prefabrykowanych. Prace zostały wykonane przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego oraz The Heritage Foundation for Preservation of Jewish Cemeteries Avoyseinu. W ohelu złożono macewy wydobyte z podwórka przed dawnym budynkiem żandarmerii. W kolejnych latach na cmentarzu zainstalowano system monitoringu.
Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego (wpis nr 526/A/92 z 08.04.1992 r.).
Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1754, Akta tyczące się gminy
starozakonnych w Mogielnicy.
Dymek A., Mogielnica, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana
przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Kołacz G.., Mogielnica, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Kuncewicz G., Karta cmentarza nr 10289, [bmw] 1983.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Żydzi w Grójeckiem. Słownik. Historia. Kultura, Gospodarka, red. Z. Szeląg, Grójec 2007.