Cmentarz żydowski w Lipsku jest oddalony około 600 m na zachód od centrum miejscowości, znajduje się na wzniesieniu przy ul. Czachowskiego i zajmuje działkę geodezyjną numer 16.1122, na planie zbliżonym do litery L, o powierzchni 10741 m kw. Cmentarz powstał w XVII w. Wiadomo, że w okresie międzywojennym był ogrodzony. W latach 1932-1934 gmina żydowska podejmowała starania na rzecz remontu ogrodzenia.
Cmentarz był czynnie użytkowany do czasów drugiej wojny światowej. Przypuszczalnie jednym z ostatnich pochowanych był Nusyn Kestenberg, rozstrzelany na rynku w Lipsku we wrześniu 1943 roku.
Podczas wojny rozpoczęła się dewastacja obiektu, która była kontynuowana w kolejnych dekadach. 26 listopada 1962 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Lipsku przyjęło uchwałę o zamknięciu cmentarza o powierzchni 1,2 ha. Zarządzenie w tej sprawie Minister Gospodarki Komunalnej podpisał 26 czerwca 1964 r. Teren zadrzewiono, wykorzystywano go także jako pastwisko.
W wyniku zniszczeń w obrębie cmentarza znajdują się dwa destrukty nagrobków - wyłamana, tkwiąca w ziemi podstawa steli z piaskowca oraz uszkodzona, dolna część steli z piaskowca, pochodząca z grobu Dewory córki Eliego, zmarłej 20 grudnia 1877 r. Brak ogrodzenia, granice są nieczytelne. Teren porasta drzewostan liściasty. Brak jakiekolwiek formy upamiętnienia.
Właścicielem cmentarza jest Skarb Państwa. Obiekt jest wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie posiada wpisu w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.
tekst: Krzysztof Bielawski
foto: Epegeiro
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/33, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie kieleckim.
Kosior K., Lipsko, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Lehnstaedt S., Lipsko, [w:] Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933-1945, t. 2, cz. A: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe, red. M. Dean, Bloomington 2012.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 9581, [bmw] 1985.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945: województwo radomskie, Warszawa 1980.
